تاریخچه یک پرچم؛

این سه رنگ زیبا

بصیر، پرچم کشور ایران در طول قرن های متمادی دستخوش تغییراتی شده به گونه ای که تفاوت های آن بسیار محسوس و گاهی کاملا متفاوت است. رنگ سبز و سفید و قرمز آن برای اولین بار در دوران سلطنت ناصرالدین شاه در پرچم ایران به کار گرفته شد. زمانیکه امیرکبیر صدارت سفارت ایران در لندن را بر عهده داشت این پرچم در لندن به اهتزاز درآمد که در آن نشان شیر و خورشید نیز وجود داشت.

 پرچم  ایران در زمان قاجاریه مربع شکل است که نوار بالایی آن سبز و پایینی قرمز است، زمینه پرچم سفید رنگ است و در مرکز آن یک شیر و خورشید نقش بسته است. از این پرچم برای ساختمان‌های دولتی و یادمان‌های سلطنتی، قلعه‌ها و بنادر و هرآنچه به دولت و سلطنت مربوط بود استفاده می‌کردند. پرچم دیگر نیز سه رنگ است با این تفاوت که پهنای نوارها مساوی است. شیر و خورشید چنان در میان این پرچم جای گرفته که هر سه رنگ را دربر می‌گیرد. این پرچم را می‌توان نخستین پرچم  سه رنگ ایران دانست، ولی سالها طول کشید تا جا بیفتاد.

پرچم شیر و خورشید با تغییرات اندکی در دوران پهلوی نیز استفاده می شود و علاوه بر نماد شیر و خورشید که ابعادش کوچکتر شد، یک تاج نیز در آن قرار داده می شود. اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، لزوم تغییرات اساسی در پرچم کشور احساس می شود و فراخوانی برای ارائه طرح های پرچم، داده می شود.

بعد از آنکه در اوایل سال ۱۳۵۸  رفراندوم جمهوری اسلامی برگزار می شود و سرنوشت ایران با رای بالای مردم با انتخاب نظام جمهوری اسلامی تعیین گردید، به دستور امام  خمینی (ره) تصمیم گرفته  شد تا نمادهای طاغوتی و شاهنشاهی برچیده شده و نمادهای اسلامی جایگزین آن شوند. در نخستین اقدام تغییر نشان “شیر و خورشید” و پرچم ایران مطرح می شود. امام خمینی در ۱۰ اسفند سال ۱۳۵۷ خواستار تغییر نشان شیر و خورشید شد واعلام کرد: “ما یک مملکت محمدی ایجاد می‌کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم‌های ایران نباید آرم‌های شاهنشاهی باشد، باید آرم‌های اسلامی باشد. از همه وزارتخانه‌ها، از همه ادارات، باید این شیر و خورشید منحوس قطع بشود، علم اسلام باید باشد. آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است؛ این تاج، آثار طاغوت است؛ آثار اسلام باید باشد.” (صحیفه امام، ج ۶، ص ۲۷۵)
برای درک بهتر ضرورت طراحی پرچمی با نمادهای اسلامی به خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۵۸ رجوع می کنیم که آن را در کتاب «کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۵۹: انقلاب در بحران» در صفحه ۱۰۱ آمده است: “از همان روزهاى اول پیروزى انقلاب و خصوصاً پس از برگزارى رفراندوم نظام جمهورى اسلامى ایران، شکل و فرم آرم و نشانه اصلى این نظام جدید، مورد بحث بود. گروهى تأکید داشتند که همان آرم شیر و خورشید، نشان جمهورى اسلامى باشد و مى گفتند که این نقشى است که از آثار تاریخى گرفته شده و نشانه ایرانیّت است و مردم نیز با آن آشنایى دارند. امّا امام این حرفها را نپذیرفتند و فرمودند آرم جدیدى طراحى شود. در مورد رنگهاى سبز، قرمز و سفید مخالفتى نبود؛ اصل، نشان جمهورى اسلامى بود که باید به نحوى محتواى آن حکومت اسلامى را بیان کند. هنگام تهیه قانون اساسى جمهورى اسلامى ایران نیز به این مسأله توجه شد و ضمن تأیید رنگهاى پرچم حمهورى اسلامى ایران تصویب شد که این این پرچم، با علامت مخصوص جمهورى اسلامى و شعار «الله اکبر» مورد استفاده قرار گیرد. در اجراى این قانون گروهى از کارشناسان خبره و اهل فن از طرف شوراى انقلاب مأمور پیگیرى و اقدام شدند. آنها هم مسابقه اى را در این ارتباط برگزار کردند و در نهایت نیز چند طرح را براى شورا آوردند که از میان آنهاطرح آقاى حمید ندیمى، بهتر تشخیص داده شد و به عنوان نشانه جمهورى اسلامى ایران (در جلسه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۵۹) به تصویب شوراى انقلاب رسید. در این طرح کلمه طیّبه «اللّه » مبناى فرم اصلى آرم بود و از ترکیب بندى هاى مختلف آن، مفاهیم اسلامى و انقلابى ارشمندى حاصل مى شد. من این طرح را پس از تصویب شورا، براى شرح جزئیات آن و تأیید نهایى (در تاریخ ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹) خدمت امام بردم که ایشان نیز آن را پس از ملاحظه تأیید و تصویب نمودند.”
بر اساس ماده ۱۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران،  پرچم‏ رسمی‏ ایران‏ به‏ رنگهای‏ سبز و سفید و سرخ‏ با علامت‏ مخصوص‏ جمهوری‏ اسلامی‏ و شعار “الله‏ اکبر” است‏. پس از تصویب این ماده در قانون اساسی، طرح های مختلفی به شورای انقلاب می رسد که بنابر آنچه در خاطرات گفته شده، طرح دکتر ندیمی پذیرفته می شود و وی مامور طراحی پرچم جدید جمهوری اسلامی ایران شد. این طراح که گفتگوهایی اندکی در طول این سال ها برجای مانده، در مصاحبه ای ایده اولیه طرح پرچم را اینگونه بیان می کند: “قبل از انقلاب در جلسات دکتر شریعتی شرکت می کردم. ایده چنین کاری را در این جلسات و زمانی که تفسیر سوره حدید مطرح بود به دست آوردم. علاقه داشتم برای جهان اسلام یک نشان درست کنم…وقتی حضرت امام(ره) فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده ام را پیگیری کردم و به مرور سیاه مشق های قبلی پرداختم.”
تا پیش از آنکه پرچم کنونی ایران به کار گرفته شود، مدتی یک طرح مشت گره خورده به همراه چند ستاره تصویب و استفاده شد ولی این طرح نیز به مرور جمع آوری شد تا اینکه در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹؛ هاشمی رفسنجانی در تماس با حمید ندیمی، به او اعلام کرد، طرحش پذیرفته شده است: “آقای ندیمی، طرح شما در شورای انقلاب تصویب شده و حضرت امام هم آن را تنفیذ کرده اند…بهتر است خود شما روی طرح کل پرچم هم کارکنید.”
اما المان های طرح جدید چه بود که امام خمینی (ره) آن را قبول کردند؟ طراح این پرچم آن را اینگونه شرح می دهد: “در این نماد سه رکن اساسی حکومت اسلامی از دیدگاه قرآن وجود دارد یعنی کتاب، ترازو و آهن و یا به عبارت قرآنی کتاب، میزان و حدید. جزء قائم میانی، در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی و عربی نشنه شدت است شمشیر را تداعی می‌کند، قائم و ایستاده که خود نماد و قدرت و استحکام و ایستادگی است و این برداشت تعبیری از کلمه حدید است در کتاب الله (… انزلنا الحدید فیه باس شدید) و ترکیب کاملا متقارن شکل بیانی از حالت تعادل و توازن که این نیز برداشتی تعبیری است از کلمه میزان در کتاب خدا. والسماء رفعها و وضع المیزان. پنج جزء تشکیل‌دهنده علامت که اگر به پنج اصل پایه دین برگردد اصل توحید را در حکم عمود و ساقه اصلی در میان دارند، گذشته از آنکه در ترکیب کلی خویش کلمه الله را بیان می‌کنند و عصاره‌ای از کلمه توحید یعنی لا اله الا الله را نیز در دستور خود مستتر دارند. خطوط هلالی‌های طرح که در یک دایره محاط است با تداعی نصف‌النهارهای کره جهانی بودن دعوت اسلام را تجسم می‌بخشند. کلمه الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان‌دهنده پیام جهانی آن باشد. هلالی‌های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می‌گیرد که حضرت رسول(ص) بارها با شمشیر مبارک‌شان به عنوان امضا بر روی شن‌ها ترسیم کرده‌اند اما پس از آن وی پرچم را نیز طراحی نمود. رنگ‌های سبز و سفید و سرخ، علامت مخصوص جمهوری اسلامی و شعار الله اکبر همگی از ارکانی هستند که در قانون اساسی برای پرچم ایران در نظر گرفته شده‌اند. این شعار یازده بار در رنگ سرخ و یازده بار در رنگ سبز یعنی بیست و دو بار تکرار می‌شود و این اشاره‌ای است به بیست و دوم بهمن ۵۷٫ قالب راست گوشه خط نوشته الله اکبر یادی است از کوبندگی این شعار و این همان خطی است (خط بنایی) که شعار الله اکبر را بر بلندای اذان و بر گنبدها و مناره‌های الله اکبر در مساجد اسلامی نقش می‌کرده و اکنون بر بلندای پرچم ایران نشسته است. کلمه قرمز الله منقوش بر پرچم جمهوری اسلامی بیانگر مبدأ و منت‌های آفرینش است الی الله المصیر و هدف و غایت حکومت اسلامی را نشان می‌دهد.”
در نیمه تیرماه ۵۹ پرچم جدید ایران از تصویب شورای انقلاب و رییس جمهور گذشت و در روز ۹ مرداد همان سال اعلام عمومی شد. هرچند نقدهایی در شروع کار تعویض پرچم ها صورت گرفت اما زیبایی و هارمونی ایرانی – اسلامی طرح جدید به گونه ای جا افتاد که در حال حاضر تک تک المان های آن به عنوان هویت ایرانیان ارج نهاده می شود. اما داستان پرچم در چند سال اخیر با یک حاشیه دیگر نیز همراه شد و آن اظهارنظر حجت الاسلام یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور اقوام و اقلیت های دینی و مذهبی بود. وی در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۳ در کنفرانسی در شیراز گفته بود: “عده‌ای خیال می‌کردند نماد شیر و خورشید در میان پرچم ایران یک نماد سلطنتی است اما اینگونه نیست. شیر نماد حضرت علی(ع) و خورشید نماد حضرت محمد(ص) است و تنها تاجش مربوط به شاه بود. اگر به من باشد، هلال احمر را تغییر می‌دهم و شیر و خورشید را جایگزین آن می‌کنم؛ البته برای هلال احمر هم احترام قائلم.”
این سخنان یونسی با نقدهای بسیاری همراه شد که وی را بی اطلاع از تاریخ می دانستند. به نظر می رسد این آخرین نقدی بود که درباره تغییر پرچم ایران از سوی یکی از مقامات کشور صورت پذیرفت و نماد و نشان پرچم سه رنگ و زیبای جمهوری اسلامی ایران، چنان با زندگی و اعتقادات مردم ایران عجین گشته که هیچ دستاندازی نمی توان بر آن وارد کرد و با گوشت، پوست و خون ایرانیان گره خورده است.
 فرهنگ نیوز

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا