وحدت در سیره رفتاری امام جواد(ع) و امام هادی(ع)

بصیرنیوز، وحدت همواره یک ضرورت برای امت اسلامی است امروزه با پیچیدگی اوضاع مسلمین ضرورت آن دوچندان می شود. طرح وحدت در جامعه نیاز به الگو و معیارهایی دارد تا مسلمین با اقتدا به آن مسیر خود را به درستی دریابند. با مراجعه به تاریخ صدر اسلام روشن می شود ائمه معصومین (علیهم السلام) شاخص اصل وحدت در جامعه اسلامی بوده اند.

در طول حیات ائمه اطهار (علیهم السلام) نه تنها هیچ عمل اختلاف برانگیزی از سوی ایشان دیده نشده بلکه آن بزرگواران در شرایط گوناگون، با گذشت از حق خود جامعه اسلامی را به حکیمانه ترین روش به سمت وحدت سوق می دادند. تفرقه و اختلاف، زمینه ساز درگیری و نابودی اقوام و ملل می شود. در قرآن کریم آیات فراوانی پیرامون ضرورت حفظ وحدت و جلوگیری از تفرقه و اختلاف وجود دارد. آیاتی که مؤمنان را به اخوت(حجرات/۱۰) تعاون با برادران ایمانی(مائده/ ۲)، دوری از هر نوع تنازع(انفال/ ۴۶) و تفرقه(توبه/ ۱۰۷) فرا خوانده است.

تلاش برای حفظ وحدت و جلوگیری از تفرقه در سیره عملی همه امامان (علیهم السلام) به خوبی قابل مشاهده است. ائمه (علیهم السلام) به ویژه از امام باقر (علیه السلام) به بعد که ائمه بزرگوار همواره با مکاتب و فرق مختلف اسلامی جلسات علمی و مناظرات فراوانی داشته اند که این پیامی از همدلی و دوری از اختلاف افکنی ها این بزرگواران در بین مسلمین می باشد که باید به عنوان الگویی برای همگان قرار بگیرد. در سیره امام صادق (علیه السلام) و امام رضا (علیه السلام) که در دوران حیات خویش همواره به ترویج معارف قرآن و سنت نبوی که از جمله آنها اخوت و برادری و وحدت مسلمین بود می پرداختند به طوری که به گواهی تاریخ شاگردان امام صادق (علیه السلام) منحصر به شیعیان نبودند بلکه از پیروان و حتی از امامان فرق گوناگون اسلامی بوده اند.( پیشوایی، سیره پیشوایان، ص۳۷۰)

وحدت در سیره رفتاری امام جواد(ع)

امام جواد(ع) نیز مانند اجداد بزرگوارش بر وحدت و اتحاد اسلامی توجه داشته و بر آن تاکید می کردند. حضرت در یکی از دعاهای خود از خداوند می خواهد تا اختلاف را از بین برده و اتحاد را جایگزین آن کند و چنین خدا را می خواند: الهی… یموت الاختلاف، و یحیی الایتلاف، و یعلو العلم و یشمل السلم، و تجمل النیات و یجمع الشتات، و یقوی الایمان و یتلی القران(ابن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ص۲۶۳)

این بخشی از مناجات امام جواد(ع) برای بر طرف شدن ظلم است. ایشان بعد از شکایت از ظلم برخی از بندگان و پر شدن شهرها از ظلم آنها و درخواست از خداوند برای کم کردن شر آنها از سر بندگان، از خداوند می خواهد تا اختلاف را از بین برده  و اتحاد و ائتلاف را زنده کند. ادامه خواسته های امام جواد(ع) نیز در همین راستا است و لذا چنین خدا را می خواند: خدایا…علم را برتری ببخش و تندرستی را فراگیر کن و نیت ها را زیبا گردان و پراکندگی ها را به اجتماع تبدیل کن و ایمانها را قوی گردان و تلاوت قرآن را فراگیر کن. ایشان در رفتار و گفتار خود راهکارهای مناسبی برای این مهم ارائه کرده اند. مهمترین آنها عبارتند از استدلال بر اصول و تعالیم مشترک میان مسلمانان، مانند؛ قرآن و سیره نبوی، احترام به مخالفان و عقاید و باورهای مخاطبان، تحمل دیدگاه های مخالفان و گوش دادن به نظر آنها.

در این راستا می توان از رویکرد حضرت در جهت شنیدن و تحمل نظرات مخالفان به عنوان یکی از اصول وحدت آفرین در سیره امام جواد(ع) نام برد. راهکاری که متاسفانه در جهان امروز از سوی بسیاری از مسلمانان رعایت نمی شود و باعث باقی ماندن و تشدید اختلاف بین مسلمانان می گردد. امامان معصوم همواره از روش های مسالمت آمیز در برخورد با مخالفان بهره برده و دیدگاه مخالفان را شنیده سپس به روش مناسب پاسخ آنها را داده اند. امام جواد(ع) در مناظرات و برخورد با افرادی که در عقاید با ایشان مخالف بودند، با آرامش برخورد می کردند و به آنان اجازه ابراز عقیده می دادند.

برای نمونه در جریان مناظره با یحیی بن اکثم، در مورد احادیث مجعول، هفت روایت در فضایل خلیفه اول و دوم بیان شد که در برخی از آنها جایگاه و مقام پیامبر(ص) نادیده گرفته شد و از بعضی دیگر بوی کفر به مشام می رسید ولی ایشان با حوصله سخن یحیی را شنید و با پاسخی مستدل و قانع کننده نادرستی سخنان او را اثبات کرد همچنین در بیان حکم سارق نیز می توان احترام نسبت به مخالفان را مشاهده کرد به گونه ای که علیرغم قبول نداشتن دیدگاه های فقیهان دربارعباسی تا زمانی که از ایشان تقاضا نکردند دیدگاه خود را بیان نکردند.( تفسیر عیاشی، ج۱، ص۳۲۰) همچنین تعدادی از شاگردان امام جواد (علیه السلام) از جمله خطیب بغدادی نیز از اهل تسنن بودند.( پیشوایی، همان، ص۵۹۰) که این نشان از همدلی و عدم تفرقه سازی و موضع گیری فرقه ای ایشان در برابر سایر فرق اسلامی می باشد.

وحدت در سیره رفتاری امام هادی(ع)

یکی از موانع انسجام اسلامی، حاکم شدن ارزش‌های دروغین و غیر انسانی و رذایل در جامعه است. یقیناً پیوند روابط انسانی و نزدیک شدن دل‌‌های افراد جامعه به همدیگر، در اثر اعتماد و علاقه قلبی آنان به همدیگر است. اگر معاشرت صحیح بر اساس موازین اخلاقی و کمالات انسانی در جامعه صورت گیرد، اتحاد مردم روز به روز بیشتر می‌شود . نگاهی به سیره امام هادی(ع) نشان می دهد که اصولی همانند امانت‌داری، صله رحم، صداقت راستگویی، عیادت از بیماران، کمک به مستمندان، شرکت در تشییع جنازه مسلمانان، خودداری از تضییع حقوق دیگران، انفاق، احسان، عفو و گذشت و احترام .. جایگاه والای دارد که در سخنان امام هادی(ع) ترغیب و تشویق به این فضایل و کمالات فراوان دیده می‌شود. آن حضرت می‌فرمود: اگر مردم در دره‌ها و کوه‌ها از پی مقاصدشان هستند، من راه کسی را خواهم پیمود که خالص و مخلص راه بندگی خدای را می‌پیماید.( تفسیر امام عسکری، ص۳۲۹)

از جمله گروه های افراطی و منحرفی که در عصر امام هادی (علیه السلام) گسترش فعالیتشان می توانست باعث موضع گیری فرقه های دیگر اسلامی و ایجاد اختلاف بین مسلمین و بدنامی شیعیان شود گروهی بودن که به «غّلات» معروف بودند که امام (علیه السلام) از این گروه اظهار تبری نموده (پیشوایی، همان، ص ۶۲۷) و با طرد آنان از موضع گیری سایر مسلمین و یکی دانستن آنان با شیعیان جلوگیری نموده که این امر امام (علیه السلام) تاثیر به سزایی در جلوگیری از تفرقه و اختلاف مذهبی داشت.

در یک نگاه کلی می توان گفت که سیره امام جواد و امام هادی(علیهم السلام) الگوی کامل وحدت برای جامعه مسلمین است. آن بزرگواران هم در مقام نظر به ضرورت این مهم توجه نمودند و در این موضوع احادیث زیادی از آن ها نقل شده است و هم در مقام عمل، از مهم ترین عاملین وحدت جامعه اسلامی بوده اند. با بررسی تاریخ زندگی آن بزرگواران به درستی درمی یابیم در مواقع حساسی از تاریخ صدر اسلام به صورت بسیار حکیمانه ای از اختلاف و شکاف امت جلوگیری کرده اند. توصیه های ایشان به اینکه از بیمارانشان عیادت کنید، در تشییع جنازه هایشان حاضر شوید، در مساجد آن ها نماز بگزارید و همچنین دعوت مسلمین به وحدت و دوری از تفرقه، پذیرش حکمیت و صلح، برگزاری جلسات علمی با فرق مختلف اسلامی و ابراز همدلی با آنان بدون هرگونه تعصب از جمله اقدامات ایشان در ایجاد و حفظ وحدت اسلامی می باشد. این شرایط اگر برای فرد دیگری غیر از معصومین به وجود می آمد هر آیینه امت اسلام را در یک مهلکه عظیمی قرار می داد. بر این اساس روش ائمه علیهم السلام می تواند الگوی تامی برای وحدت جامعه مسلمین و نجات از مصیبت عظمای تفرقه باشد