سپاه مظهر قدرت ملی و بازدارنده دشمن

بصیر، وجود نیروهای مسلح در همه نظامهای سیاسی عالم، از گذشته تا اکنون، از اهمیت و ضرورت فراوانی برخوردار بوده است. امروزه، اندیشمندان و نظریه پردازان روابط بین الملل، جملگی بر این نظرند که برخورداری هر نظام و حاکمیتی از آمادگی نظامی در ابعاد مختلف روز که در سایه وجود یک سازمان نظامی توانمند حاصل می آید، از عناصر کلیدی «قدرت ملی» آن کشور و نظام است. بر همین اساس به مناسبت اقتدار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در نمایش قدرت ،اقتدار و حفظ امنیت ملی و…نوشتار پیش روی به شکل گیری سپاه در عصر پیامبر(ص) و تاکیدات قرآنی و ائمه معصومین(ع) برای آمادگی های نظامی در جهت مقابله با هجمه های مختلف دشمنان می پردازد:

قبل از طلوع اسلام و در دوره جاهلیت، عرب‌ها آگاهی چندانی از تمدن و علوم رایج در جهان نداشتند. این در حالی بود که در دو طرف شبه جزیره عربستان تمدن های بزرگی وجود داشت. در زمینه فنون و شیوه‌های جنگی نیز اوضاع به همان شکل بود که سبک و سیاق نیروهای نظامی این منطقه نیز از روش های که نیروهای نظامی یک قلمرو بزرگی مانند ایران یا روم از آن استفاده می کردند، بهره نمی برد. علت آن در نبود واحدهای سیاسی منسجم و قدرت مرکزی واحد بود.

 آن‌ها با شیوه های ابتدایی یعنی شیوه کر و فر (جنگ و گریز) می‌جنگیدند و با ساده ترین و ابتدایی ترین ابزارها و تسلیحات به جنگ یکدیگر می‌رفتند. جنگ‌های عرب‌ها در این زمان بیشتر جنگ‌های قومی و قبیله‌ای بود و هرگاه دو نفر از دو قبیله با هم خصومت داشتند، دو قبیله به جان یکدیگر می‌افتادند و با هم به جنگ می‌پرداختند و آنقدر می‌جنگیدند تا در نهایت یک قبیله پیروز میدان شود. اما با طلوع اسلام همه چیز دگرگون شد و پیامبر (ص) همه زندگی مردم شبه جزیره را متحول کرد و قدرت مرکزی و واحد سیاسی در مدینه شکل گرفت. سپاه و فنون جنگی آنها نیز از این امر مستثنی نبود، بعد از این مسلمانان با شیوه های ابتدایی نمی‌جنگیدند بلکه جنگ آنها به صورت منظم و سازماندهی شده بود و از سلاح‌های پیشرفته تری استفاده می کردند. پیامبر اسلام (ص) شیوه‌های جنگی نوینی را در جنگ‌های خود به کار گرفت. در حقیقت این اقدام یکی از ضرورت های حکومت پیامبر(ص) بود.

از این رو یکی از اولین اقدامات پیامبر(ص) بعد از ورود به مدینه و تشکیل حکومت نبوی، تشکیل سپاه و انعقاد عهدنامه های نظامی و سیاسی با مردم مدینه و نیز یهودیان اطراف شهر مدینه برای آمادگی نظامی در برابر حملات احتمالی از سوی مشرکان بود.اقدام فوری حضرت در این خصوص ناشی از نگره ها و تاکیدات قرآنی بود که خداوند در آیه ۶۰ انفال به آمادگی نظامی:«وَ‌أعِدُّوا لَهُم مَا‌استَطَعتُم مِن قُوَّة» و در آیه ۴۱ توبه به بیرون رفتن از وطن که از مصادیق آمادگی است، فرمان داده است:«انفِروُا خِفافاً وَ ثِقالاً وَ‌جهِدوُا بأمولِکُم و أنفُسِکُم فِی سَبیلِ اللّهِ ذلِکُم خیرٌ لَکُم إن کُنتُم تَعلَمُون»دستور داده است.این آیه از ابعاد مختلف مربوط به جهاد مورد توجه مفسرین قرار گرفته است.

ضرورت وجود نیروهای مسلح از منظر آیات و روایات:

اسلام ناب، دین صلح و دوستی است و در دکترین این دین امکان تسلط مشرکین و سلطه آنها بر ممالک اسلامی پذیرفته شده نیست.از اینرو بر عهده دولت های اسلامی و همه مردم است که از آمادگی لازم برخوردار بوده تا امکان سلطه مشرکین و هجوم به مرزهای مسلمانان فراهم نشود. خداوند در سوره آل عمران، آیه ۲۰۰ می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا اصبروا و صابروا و رابطوا و اتقواللّه لعلّکم تفلحون» ای کسانی که ایمان آورده اید! (در برابر مشکلات و هوسها) استقامت کنید و در برابر دشمنان نیز استقامت به خرج دهید و از مرزهای خود، مراقبت به عمل آورید و از خدا بپرهیزید شاید رستگار شوید. بی شک لازمه جامه عمل پوشاندن به چنین دستور و وظیفه مهمی، برخورداری از تشکیلات و سازمانی است که با برنامه ریزی و سازماندهی نیروهایی به حفاظت و حراست از مرزهای نظام اسلامی پرداخته، دشمن و حرکات مشکوک آن را زیر نظر داشته باشد.

با نگاهی به آیات قرآن و سیره معصومین،نکات بسیاری در خصوص جهاد و اهمیت آن بیان شده است، اما مسئله مورد نظر در این خصوص، اهمیت شکل گیری نیروهای مسلح است که امام علی (ع) در این خصوص در یکی از نامه های خود می فرماید؛ «للاشتر لما ولاه مصر: فالجنود باذن اللّه حصون الرعیة، و زین الولاة، و عزّ الدین، و سبل الامن، و لیس تقوم الرعیة الا بهم».سپاهیان، به اذن خدا، دژهای مردمند و زیور والیان و مایه توانمندی و ارجمندی دین و وسیله امنیت. مردم جز با بودن سپاهیان پایدار نمی مانند. چنانکه پیدا است، حضرت در این نامه، آثار و برکات وجود نیروهای مسلح را، که در واقع هدف و مأموریت آنان را نیز ترسیم می نماید، در سنگربانی و حفاظت از مردم، زینت و شکوهمندی رهبر، حفاظت و پیشبرد مکتب و امنیت کشور می داند.

سیره عملی معصومین(ع):

همان گونه که بیان شد، پیامبر(ص) بعد از ورود به مدینه، در ابتدای امر نیاز به یک سپاه منظم و آماده داشت. زیرا از هر طرف ممکن بود علیه مسلمانان هجوم آورند. از نوآوری های پیامبر (ص) ابداع روش جدید در جنگیدن بود. پیامبر (ص) به مدیریت نظامی مفهوم واقعی بخشید. مهم ترین موضوعی که پیامبر (ص) در جنگ مورد توجه قرار می داد، آمادگی همیشه برای آن بود.شیوه ی آرایش سربازان از جمله نکات مورد توجه پیامبر(ص) بود. ایشان اصول صف را در جنگ به کار می بردند. بدین ترتیب که سواران در یکجا، پیاده ها در جای دیگر، تیراندازان و نیزه داران هم در محل های خاص مستقر می شدند. با این وصف پیامبر (ص) می توانست صفی را جایگزین صف دیگر کند و این نوآوری در پیروزی های پیامبر (ص) بسیار مؤثر بود. این نظم در صف بندی سربازان را در جنگ بدر به خوبی مشاهده می کنیم. اطاعت از فرمانده ی لشکر، نکته ی دیگری بود که پیامبر (ص) به آن بسیار تأکید می کرد، به نحوی که در جنگ هایی که خود ایشان حضور داشتند، فرماندهان جناح های مختلف را خودشان تعیین می کردند.

حضرت علی (ع) به عنوان نمونه بارز یک سرباز و مجاهد اسلامی، آموزه های فراوانی در این زمینه به جا نهادند.پس از امام علی (ع) سربازی و آمادگی برای دفاع از اسلام و میهن همچنان جاری بود. با این که امام حسن (ع) مدت بسیار کوتاهی حکومت کردند، اما باز هم در سیره ی ایشان مواردی وجود دارد که نشان دهنده ی اهتمام به داشتن یک نیروی دفاعی قوی می باشد. سیره ی عملی این امام بیانگر آن است که برای مقابله با دشمن از هیچ فرصتی غفلت نمی کردند. در تهیه ی سلاح و نفرات، تقویت روحیه ی سربازان، انتخاب محل اردوگاه و انتخاب زمان مناسب برای حمله به دشمن و به کار بستن هر گونه تاکتیک جنگی، هیچ مطلب کوچک و بزرگی را از نظر دور نمی داشتند، چنانچه هنگامی که امام حسن (ع) به منصب رهبری جامعه رسیدند، تقویت روحیه ی سربازان را در اولویت امور خویش قرار دادند. برای همین نخستین کاری که انجام دادند بر عطایای سپاهیان افزودند.

همچنین با این که امام سجاد (ع) در عمل هیچ گاه حکومتی را در دست نگرفتند، اما در صحیفه ی سجادیه دعاهای در حق سپاهیان و سربازان و حتی خانواده های آنان بیان کرده اند. در یکی از این دعاها آمده است «خداوندا؛ سپاهیان اسلام را که به حمایت و نگهبانی مرزها ایستاده اند یاری فرما و عده ی سپاهیان سرحدات مسلمین را زیاد و اسلحه های آن ها را مجهز و برّا ساز و حدود و جوانب لشگرگاهشان را حفظ و مستحکم فرما و دل های آنان را با هم جمع و هم آهنگ ساز که متفرق نشوند» و در آخر این دعا از خداوند می خواهد تا کسانی را که به امور خانه ی این سرباز رسیدگی می کنند، هم اجر و هم پاداش این سرباز قرار دهد.

رژه قدرت در برابر مستکبران:

رژه رفتن نیروهای مسلح امروزه در برنامه تمام نیروهای مسلح کشورها قرار داد که می خواهند اقتدار نظامی خود را نشان دهند. خداوند در قرآن گزارش می کند که دشمنان اسلام و پیامبران(ص) در طول تاریخ با نمایشی از بزرگی و قدرت لشکریان خود بر آن بودند تا دل های مؤمنان را بلرزانند و ایشان را بترسانند تا از همراهی با پیامبران خودداری کنند.در این خصوص مصادیق بی شماری در قرآن وجود دارد که یکی از آنها رویکردهای فرعون در مقابل حضرت موسی است. در مقابل قدرت نمایی دشمنان، خداوند نیز به نمایش قدرت نظامی خود اقدام می کند و از لشکریان پیدا و پنهان خود سخن می گوید و به دشمنان گوشزد می کند که اگر برای شما گروهی جنگاور است، در برابر همه هستی، لشکر خداوند هستند و کسی از شمار و تعداد آنان خبری ندارد و نمی داند. (احزاب، آیه۹؛ فتح، آیات ۴و ۷؛ مدثر، آیه۳۱) پیامبران نیز گاه به نمایش قدرت خود اقدام می کردند. این مسئله به ویژه برای پیامبرانی که دولت دینی را تأسیس کرده بودند نمود یافته است. از جمله حضرت سلیمان(ع) لشکریانی از همه اصناف موجودات و مخلوقات داشت که در خدمت او بودند. بر طبق روایات معتبر حضرت سلیمان همواره از لشکر خویش بازدید می کرد و سان می دید؛ (نمل/ ۲۰) . برنامه ریزی حضرت سلیمان برای سان دیدن به این شکل بود که هر زمانی، به دیدار گروهی از لشکریان می رفت، گاه از سپاه زمینی خود و گاه از سواره نظام و اسب ها و تجهیزات آنان (ص/ ۳۲ و ۳۳) بازدید می کرد.

بدون شک به نمایش گذاشتن اقتدار نظامی و نشان دادن شکوه و عظمت نیروهای مسلح موجب امنیت مرزهای مسلمانان و قوت قلب مسلمانان و موجب وحشت و ترس دشمنان خواهد بود تا جایی که به خودشان اجازه نخواهند داد به محدوده قلمرو اسلامی هجوم برند. در یکی از این مصادیق،  هنگامی که نمایندگان ملکه سبا به خدمت آن حضرت(ع) رسیدند از شکوه و عظمت حکومت ایشان به هراس افتادند و خواهان صلح شدند زیرا با آن که پادشاهی سبا از جمله پادشاهی های قدرتمند و باشکوه آن زمان به شمار می رفت و از قدرت و ثروت بسیاری برخوردار بود، ولی در برابر عظمت قدرت و جلال سلیمانی، خود را ناچیز دانستند و تسلیم شد و در دولت رسول اکرم نیز بسیاری از مشرکان از جمله نیای خاندان اموی که تا آخرین روز بر شرک خود در برابر اسلام ورسول خدا(ص) پافشاری کرده بود با دیدن شکوه و قدرت سپاه اسلام لرزه های ترس و وحشت بر جانش افتاده و از روی ناچاری به ظاهر اسلام آورد.