جای پای بزرگ‌تر‌ها
امیرالمومنین (ع) که پدر همه ما بزرگ‌تر‌ها و کوچک‌ترهاست، برای تربیت به سبک و منش شیعه، انسان‌ها را خط‌کشی سنی نکرده‌اند. یعنی چند توقع ساده از هر شیعه‌ای در هر سن و سالی دارند. طبیعتا ما بزرگ‌تر‌ها باید به توقعات امام‌علی (ع) از خودمان حساس باشیم و بچه‌هایی در چهارچوب همین اصول تربیت کنیم. بچه‌ها به اندازه ما حق دارند طعم ولایت را بچشند پس نخستین قدم در این راه، خودسازی بزرگ‌ترهاست تا بتوانند راه رشد را برای بچه‌ها هم باز کنند و البته باعث دلزدگی آن‌ها نشوند. اینکه فرزندان چه حسی نسبت به‌باور شیعه بودن خواهند داشت از قبل از هفت‌سالگی رقم می‌خورد. اما چطور؟
راهکار:
اگربچه‌ای، والدین خود را دوست داشته باشد؛ باور آن‌ها هم برایش ارزشمند می‌شود. پس تا امکان دارد باید با بچه‌ها از طریق روش‌هایی، چون بازی، مسابقه، تشویق، مورد احترام بودن والدین در جامعه و… ارتباط برقرار کرد.
اجبار و آموزش زودهنگام و مستقیم ممنوع است. مناسبت‌های مذهبی مثل عید غدیر، قربان، روز مباهله و… را با خاطره‌های خوشی مثل سفر، هدیه، بازی با همسالان، مسجد رفتن و. همراه کنید.
فرصت حضور بچه‌ها در جمع‌های دوستانه مومن و شاد را فراهم کنید.
دست به جیب
ویژگی مهمی که امیرالمومنین (ع) برای هر شیعه‌ای لازم می‌دانند، روحیه «هزینه‌کردن برای ولایت» است. اما آیا این هزینه کردن، یعنی بچه‌ها برای دین، پول خرج کنند؟ مثلا پول توجیبی‌هایشان را کامل صدقه بدهند؟ در جواب این سؤالات «نه» محکمی بگویید و به ریشه این مسئله بیشتر فکر کنید. فرزندان کوچک که هنوز استقلالشان کامل نشده وظیفه خرج کردن ندارند. اما بچه‌ها باید عادت به تعهد دینی و هزینه‌کردن برای دین را از همین کودکی یاد بگیرند. در اصل برای دین می‌شود با جان، مال و ابزار‌های فرهنگی، هزینه کرد. برای کمک به پرورش این روحیه در کودکان اینطور عمل کنید:
راهکار:
به سلامت تن بچه‌ها اهمیت دهید. شیعه آخرالزمان باید اهل ورزش و تغذیه خوب باشد. به فرزندتان بگویید: «مومن باید قوی باشه!» بچه‌ها با همین جمله‌های کوتاه و به‌نظر ساده هم آگاه می‌شوند.
اجازه دهید بچه‌ها به شما کمک کنند. مثلا اگر خودتان اهل هزینه‌کردن برای دین هستید؛ برای مثال سیستم برق کشی مسجد را تعمیر می‌کنید، وسایل اضافه مردم را به نفع نیازمندان جمع‌آوری می‌کنید، ایستگاه صلواتی می‌زنید، بروشور فرهنگی چاپ می‌کنید، مداحی می‌کنید و… در همه این فعالیت‌ها حتما کاری هست که فرزندتان بتواند به شما کمک کند و یاد بگیرد که ترویج دین و خسته شدن در این مسیر، یک کار عادی و وظیفه همه است.
از ۷ سال به بعد کم‌کم می‌شود روحیه انفاق را هم در کودکان تربیت کرد. مثلا می‌تواند در جشن نیکوکاری حتی یک سکه از قلک خودش را هدیه بدهد.
دایره دوستی
ویژگی دیگری که امیرالمومنین (ع) برای شیعه واقعی می‌فرمایند این است که «آن‌ها به‌خاطر خدا با هم دوست‌اند» و «برای ذکر خدا دور هم جمع می‌شوند». یعنی شیعه‌ها باید جنس محبت‌شان مثل امیرالمومنین (ع) گسترده باشد. برای این مسئله هم راهکارهای زیر را پیشنهاد می‌کنیم:
بچه‌ها در جمع، تجربه تلاش، دفاع از حق خودشان و دیگران، نه شنیدن و نه گفتن، محرومیت، قانع کردن دیگران و… را پیدا می‌کنند. هرچه ارتباط گروهی بچه‌ها با هم دائمی‌تر و برنامه‌ریزی شده‌تر باشد فرصت دوستی به‌خاطر خدا هم بیشتر می‌شود. پس باید بعضی بزرگ‌تر‌ها جواب بدهند که چرا از ترس رزقی که تأمینش با خداست، فرصت خواهر و برادر داشتن که مهم‌ترین فرصت دوستی است را از بچه‌ها سلب می‌کنند؟
در رابطه بین بچه‌ها مراقبت لازم است، اما دخالت نه. وقتی قرار است بچه‌ها دوستی به‌خاطر خدا را یاد بگیرند، آیا بیان این جمله‌ها که «وسایلت را به دیگران نده»، «مراقب باش ازت نگیرن»، «برای تو می‌خرم و برای فلانی نه» و… کار شایسته‌ای‌ست؟
به‌خاطر ایجاد روحیه دوستی بین بچه شیعه‌ها و دور هم جمع‌شدن‌های معنوی هم که شده نگویید مادری که فرزند کوچک دارد، نباید مسجد برود، نباید هیئت برود.
آب روی آتش
یک ویژگی مهم مورد نیاز بچه‌های شیعه «توان خودکنترلی» است. امام علی (ع) می‌فرمایند: «شیعیان کسانی هستند که وقتی عصبانی می‌شوند ظلم نمی‌کنند». بچه‌ها وقتی اوضاع بر وفق مرادشان نیست، وقتی کسی قصد دارد از وسایلشان استفاده کند و… خیلی زود عصبانی می‌شوند. اما چطور باید کنترل خشم را به کودکان آموخت؟
وقتی کودک کاری می‌کند که ما را عصبانی می‌کند خودمان چه می‌کنیم؟ احتمالا این همان رفتاری است که او با دیگران خواهد داشت. وقتی کودک عصبانی می‌شود، همان لحظه اسم حالتی که پیدا کرده است را باید گفت. وقتی اسم عواطفش را بداند، هنگام یادگیری روش درست مواجهه با احساسات، معنی حرف ما را بیشتر درک می‌کند.
کودکمان را محدود نکنیم. به او بگوییم که وقتی عصبانی شدی حق داری حرف بزنی و از خودت دفاع کنی. وقتی کسی تو را زد و عصبانی شدی حق داری که مانع او شوی و با صدای بلند به او بگویی حواسش را جمع کند.
گاهی اجازه تخلیه هیجان به او بدهیم. مثلا باهم بازی کاغذ پاره کردن راه بیندازید. باهم به بالشت ضربه بزنید. جملات معروفی مثل صلوات، استغفرالله و… را عادت لحظات عصبانی‌شدن خود و فرزندان کنیم.
اسراف ممنوع
امیرالمومنین (ع) اسراف‌نکردن را هم از ویژگی‌های شیعیان می‌دانند. بعضی وقت‌ها رفتار اعضای خانواده، اسراف‌کردن را به کودک، عادی نشان می‌دهد. مثلا کودک با انبوه اسباب‌بازی‌هایی مواجه است که برخی اصلا مناسب سن او نیست یا با آن‌ها بازی نمی‌کند. همین موضوع ساده و شایع می‌تواند شیعه‌های کوچک را تنوع طلب و اسراف‌کار بار بیاورد. اسراف‌نکردن در توانایی‌های کودک هم بسیار مهم است. اینکه فرزند کوچک شما می‌تواند بخش مهمی از نیازهای جامعه اسلامی فردا را رفع کند خیلی مهم است و فقط وقتی توانش را پیدا می‌کند که ابتدا استعدادهایش کشف شده باشد و سپس تربیتی متناسب با آن داشته باشد.
همراه خوب
می‌خواهید ۲ صفت دیگری را که امام علی (ع) برای شیعه‌ها واجب می‌دانند به فرزندتان یاد دهید؟ شیعیان کسانی هستند که «به افرادی که با آن‌ها رفیق هستند، آزار نمی‌رسانند» و «نسبت به همسایه‌های خود مهربان و دوست هستند» از بهترین جاهایی که می‌توانید برای آموزش این دو مفهوم از آن کمک بگیرید، مسجد است. امامی که رهبر شیعیان است و خودش در خانه خدا به دنیا آمده و در مسجد شهید شده است حتما به شاگردهای تربیت شده در مسجد هم نیاز دارد که اهل مدارا با دوستان و آزار نرساندن باشند.
اگر بازگشت پدر و مادر‌ها از مسجد برای بچه‌ها به معنی خوشحالی و خوش اخلاقی بیشتر والدین باشد، نیاز فطری بچه‌ها برای دوستی با خدا جان می‌گیرد. سعی کنید برای ایجاد محبت فرزندان نسبت به مسجد، لباس‌های زیبا و تمیز و حتی مدادرنگی مخصوص مسجد تدارک ببینید که فقط هروقت بچه‌ها به مسجد بیایند می‌توانند از آن استفاده کنند.
قبل از اینکه کودکتان در مسجد حوصله‌اش سر برود و برای دیگران مزاحمت ایجاد کند، خودتان به او توضیح دهید که فرشته‌ها مراقب کارهای خوب ما هستند. اگر کودگی سر و صدا کرد به او بگویید که باید حواس کسی را پرت نکنیم. می‌توانید پخش نذری بعد از نماز را به کودکتان بسپارید تا او احساس شخصیت و مفید بودن پیدا کند.
