مصرف تظاهری؛ چالش اساسی در تحقق اقتصاد و فرهنگ

به گزارش بصیر، مقولۀ اقتصادو فرهنگ به عنوان مسائل بنیادین در سال جدید مورد تأکید مقام معظم رهبری قرار گرفت و انتظار می رود همۀ مسئولان به ویژه دولتمردان یازدهم در راستای تحقق منویات مقام معظم رهبری اقدامات موثر و راهگشا برای ترمیم وضع اقتصاد و فرهنگ جامعه ارائه نمایند.

لیکن نکته کلیدی و قابل تأمل که می تواند به عنوان مانع و چالش بنیادین در تحقق اقتصاد و فرهنگ بومی در جامعۀ اسلامی مد نظر قرار گیرد سیطرۀ و تأثیرات غیر قابل انکار گزاره های رفتارها و سبک زندگی غربی بر فرهنگ مصرف جامعۀ ایرانی است که این آسیب را می توان منبعث از  سیاستگذاری های دولت کارگزاران  مبنی بر ترویج بی قید و بند از فرهنگ و سبک زندگی غربی در جامعۀ ایرانی دانست ،رویکردی نادرست و البته خطرناک که دامنۀ آن هم اکنون نیز با گسترش فراوان و با ابعادی بس خطرناکتر قابل مشاهده می باشد،از ین رو مردم نیز از باب الناس على دين ملوكهم‏[۱] و با الگوگیری از سیاستگذاران ودولتمردان خود از زمان رویکردهای اقتصادی لیبرالی  دولت آقای هاشمی رفسنجانی تا کنون در مسیر مصرف زدگی مفرط حرکت کردند و تبعات و پیامدهای این آسیب جامعۀ مدرن غربی گریبانگیر مقولۀ اقتصاد و فرهنگ جامعۀ ایرانی را فرا گرفت.

اما پرسش اساسی  را باید در چرائی و چگونگی حرکت جامعۀ ایرانی به سمت مصرف تظاهری جستجو نمود؟در پاسخ باید گفت جامعۀ مدرن غربی با مهندسی و سیاستگذاری سبک زندگی مردم و با اهرم مصرف تظاهری در راستای باز تولید معرفتی از مقولۀ مصرف در جوامع بشری اقدام نمود،رویکردی که با هدف تمایز افراد از یکدیگر و افزایش مصرف طبقۀ متوسط یک جامعه صورت می پذیرد و افراد موجود در جوامع مختلف  برای تمایز با دیگر افراد پیرامونی خود با مصرف تظاهری به نوعی هویت و خلأ شخصیتی خود را جبران می کنند،این آسیب مهم که با فلسفۀ مد نیز از پیوند عمیق و ناگسستنی برخوردار می باشد، منجر به القاء مقولۀ منحصر به فرد شدن گردید لذا جامعه ای که در آن مصرف تظاهری به چشم می آید نه برای نیاز طبیعی بلکه با نیاز به شناخته شدن اقدام به خرید کالاهای لوکس و تجملاتی می کند که این آفت و آسیب در فرهنگ مصرف متأسفانه  در جامعۀ ایرانی به ویژه طبقۀ متوسط به وفور مشاهده می شود.

در تبیین این مدعا نیازی به بررسی کلی و فراگیر افزایش مصرف تظاهری در تهران و دیگر کلان شهر های کشور نیست که وضعیت نابهنجار کلان شهر های کشور در نوع خود جای تأسف دارد ، لیکن با نگاهی اجمالی و گذرا به افزایش سرسام آور فروشگا ها و پاساژهای داخل استان نیز  می توان به عمق نفوذ و سیطرۀ سبک زندگی غربی بر فرهنگ مصرف مردم و تهدید اقتصاد جامعۀ ایرانی پی برد.

علت آنکه در چند سال اخیر فروشگاه ها و پاساژهای مروج کالاهای مطلقاً لوکس  و تجملاتی در استان که خیلی از آنها هیچ دردی از جامعه دوا نمی کنند ولی میلیاردها تومان برای راه اندازی آنها هزینه شده است چند برابر شده است؟

در پاسخ باید گفت حدأقل در ۵سال اخیر می توان به آمار نگران کنندۀ ۶برابری افزایش این نوع فروشگاهها و پاساژهای تجمل فروشی  اذعان نمود،که  افزایش این نوع فروشگاهه های تجملاتی و لوکس قابل تأمل است، در کنار این آسیب فرهنگی باید به گردش مالی این پاساژهای  و اجارۀ سرسام آور این مغازه ها نیز اشاره کرد که صاحبان آن برای تأمین کسورات مالی خود  با ترفندهای مختلف و با فریب کاری به انحای مختلف  در قلب تپندۀ این نوع پاساژها و فروشگاه ها تجملاتی یعنی  ویترین، سعی در تأمین هزینه های خود و هم چنین سود آوری سودا گرانۀ خود می باشند.

لذا این پاساژها که غالبا جایگزین بازار های سنتی شدند ، بر توان اقتصادی و فرهنگ مصرف مردم لطمات جدی وارد می کنند که این امر ناشی از رویکردهای  نادرست مسئولان و متولیان اقتصادی و فرهنگی است که با ترویج سبک زندگی غربی اینگونه شالوده های رفتاری مردم را دستخوش تغییر و دگرگونی کردند و سبک و سیاق زندگی مردم را  به سمت تقلید کورکورانه از پدیدۀ مصرف گرائی جامعۀ مدرن غربی سوق داداه اند.

  لازم به ذکر است تا سال هائی نه چندان دور مردم برای تأمین نیازهای ضروری و طبیعی خود در مدیریت لباس،مسکن، تغذیه…در حد توان و نیاز خود به ویژه در شروع  سال جدیداقدام به خرید می کردند که این امر به عنوان هنجار رفتاری  و مصرف طبیعی مردم به شمار می آمد، لیکن نفوذ و سیطرۀ سبک زندگی غربی بر جامعۀ ایرانی  نوع نیازهای مردم را دگرگون ساخت و متأسفانه اقشار متوسط جامعه با الگوگیری از جوامع غربی برای ترمیم برخی خلأهای هویتی و شخصیتی خود به مصرف تظاهری روی آورند که این آسیب در کنار تهدید فرهنگ مصرف، اقتصاد و توانائی های مالی خانواده ها را به شدت مورد تهدید قرار داد ، از این رو  تقلید کورکورانه از فرهنگ مصرف جامعۀ مدرن غربی و عدم تناسب آموزه های اقتصادی و فرهنگی آموزه های اسلامی با گزاره های غربی موجبات  سردرگمی و نارضایتی مردم را پدید آورده است ، زیرا آموزه های اسلامی با تأکید بر ضرورت تإمین نیازهای طبیعی و بهره گیری منطقی و به دور از تظاهر و ریا از  پوشاک و لباس و دیگر اقلام مورد نیاز ،همگان را از «منیت» و تظاهر منع می کند،امام رضا(ع) در باب نکوهش اقتصاد افسار گسیخته و نفی پدیدۀ  مصرف گرائی  می فرمایند:

«… إنّ الخلق لمّا وقفوا على حدّ محدود، و أمروا أن لا يتعدّوا ذلك …[۲]

چون مردمان بر حدى معين شده بايستند، و مأمور باشند كه از آن حد در نگذرند …»

باتأمل در این روایت شریف می توان فهمید که اصل حاکم بر اقتصاد اسلامی اصل محدوديّت و مراقبت در عملى شدن آن است، بنابراین اصل در روابط اقتصادى- چه از لحاظ مالكيّت و چه مصرف- محدوديّت است نه آزادى و از بين رفتن قيد و شرطها در مسیر مصرف افسار گسیخته و تظاهر زدگی و منیت، لیکن در سبک زندگی غربی و جامعۀ مدرن «منیت» و نیاز به منحصر به فرد شدن و تمایز با دیگر افراد پیرامونی به عنوان مهمترین عامل  شکل گیری پدیدۀ مصرف گرائی به شمار می آید، لذا تضاد موجود میان آموزه های اقتصاد و فرهنگ بومی و اسلامی با مبانی اقتصادی و فرهنگی غربی مردم به ویژه طبقۀ متوسط جامعه را دچار پدیدۀ مصرف زدگی نموده است و برخی از اقشار ضعیف تر نیز با تقلید از این طبقۀ متوسط  وبا حرکت به سمت مصرف تظاهری اقتصاد خانواده را متزلزل نمودند که این آسیب مهم  در نگرشی کلان فرهنگ و آموزه های رفتاری  مردم را نیز تضعیف نموده است و به سمت تظاهر و «منیت» سوق داده است.

امید است همۀ مسئولان و دولتمردان بخش اقتصاد و فرهنگ با تبعیت از فرمایشات بسیار مهم مقام معظم رهبری در تحقق اقتصاد و فرهنگ بومی با عزم ملی و مدیریت جهادی در راستای مقابله با  پدیدۀ  خطرناک مصرف تظاهری اقدام نمایند، زیرا سهل انگاری و مسامحه در برابر الگوهای وارداتی جوامع غربی در ایران خود به عنوان به عنوان چالش کلیدی در تحقق اقتصاد و فرهنگ بومی ایران و عدم رشد و پیشرفت جامعۀ ایرانی مورد نظر ی باشد، ازاین رو شناخت آسیب های موجود و ایجاد راهکار برای مقابله با تهدیدهای  اقتصادی و فرهنگی که غالبا برگفته از نفوذ سبک زندگی غربی در نظام اسلامی است، می تواند در تحقق هرچه بهتر اقتصاد و فرهنگ در سایۀ عزم ملی و مدیریت جهادی راهگشا باشد.

—–

[۱] ابن بابويه، محمد بن على، الخصال / ترجمه فهرى – تهران، چاپ: اول، بى تا.

[۲].« عيون أخبار الرّضا- ع-» ۲/ ۱۰۰٫

منبع: مهدی نجفی