«نمایشگاه کتاب» فرصتها و تهدیدها

بصیر، بیست و هفتمین نمایشگاه کتاب تهران در حال برگزاری است و مردم از سراسر کشور به تهران آمده اند تا کتابهای مورد نیاز خود را خریداری کنند.

شور و شعف خاصی در آن جاری است و همه رسانه ها از وبلاگها گرفته تا صدا و سیما از آن می گویند و می نویسند و بسیار ستودنی است که مردم این همه به کتاب و کتابخوانی علاقمندند و در پی آن خرید کتاب است که رونق و جان تازه ای به صنعت نشر می دهد.

ناشران خوشحالند که مجبور نیستند کتابهای خود را به شرکتهای پخش کتاب بدهند و پول آن را پس از شش ماه تا یک سال وصول کنند (آن هم به شرط فروش!) و مستقیما می توانند پول فروش کتاب خود را از خریدار دریافت کنند و از لحاظ اقتصادی برای فعالیتهای آینده تقویت می شوند و خریداران نیز خوشحال که همه آنچه می خواهند یک جا می بینند و خرید می کنند و حضور خود را در این تحول فرهنگی جامعه احساس و در این جشن عظیم فرهنگی شرکت می کنند.

مسلما این پروپاگاندای تبلیغاتی از سوی رسانه ها و البته خود مردم بسیار می تواند در راستای توسعه فرهنگ کتابخوانی مؤثر باشد و مردم را بیش از پیش به کتاب و کتابخوانی ترغیب کند که در شرایط حاضر بسیار مفید و لازم به نظر می رسد.

اما در پس این شور فرهنگی جامعه فرهنگی کشور، عده ای از صاحب نظران نیز نظر دیگری دارند.

صنعت نشر تشکیل شده از نویسنده، ناشر، صنعت چاپ، شرکت های پخش کتاب و فروشگاههای کتاب که مردم از آن کتاب می خرند. یک نویسنده اثر خود را به ناشر تحویل می دهد و ناشر پس از اخذ مجوز نشر، کتاب را برای چاپ می فرستد و پس از چاپ و آماده سازی، کتاب ۳۰ الی ۴۰ درصد زیر قیمت به شرکتهای پخش کننده آن داده می شود. پخش کننده نیز کتاب را حدود ۲۵ درصد زیر قیمت به کتابفروشی ها توزیع می کند تا مردم بتوانند آن را در نزدیکترین فروشگاه تهیه کنند.

اما اتفاقی که در نمایشگاه کتاب می افتد این است که دو واسطه از اقتصادی ترین و تعیین کننده ترین چرخه اقتصادی کتاب به این علت که مردم کتابهای خود را سالانه از نمایشگاه خریداری می کنند تضعیف می شوند یعنی پخش کننده کتاب و فروشگاههای کتاب که واسطه اصلی رسیدن کتاب به دست مردم باید باشند تضغیف می شوند؛ به همین جهت شاید بارها و بارها شاهد تغییر کاربری فروشگاههای کتاب به لباس فروشی و فست فود و غیره بوده ایم.

در این صورت روز به روز از تعداد فروشگاههای کتاب کاسته می شود و یا تعداد فروشگاههای کتاب با توجه به افزایش جمعیت، تغییر نمی کند و کتاب فروشی های باقی مانده فقط به آثار پرفروش و بعضا زرد اختصاص می یابد و این در نهایت مرگ اقتصادی دیگر حلقه های صنعت نشر را در پی دارد، رکود صنعت چاپ و رکود نشر و تولید کتاب و نهایتا فقر فرهنگی و این همان اتفاقی است که در چند سال اخیر علی الخصوص با افزایش قیمت کاغذ و بهای کتاب شاهد آن بوده ایم.

نمایشگاه کتاب= حذف (شرکتهای پخش کتاب + کتاب فروشی ها)

نگرشی به آمار فروش کتاب در نمایشگاه
ستاد اطلاع رسانی نمایشگاه کتاب آمار خرید کتاب در دو روز اول نمایشگاه را حدود چهار میلیارد تومان عنوان کرد و با احتساب ۱۰ روز برگزاری نمایشگاه و افزایش خرید در روزهای پایانی می توان این مقدار را حدود ۲۵ میلیارد تومان تخمین زد و این مقدار یعنی اینکه ۲۵ میلیارد تومان از چرخه اقتصادی شرکتهای پخش کتاب و فروشگاههای کتاب حذف شد.

با احتساب اینکه هر فروشگاه کتاب محلی سالانه ۲۰ میلیون تومان کتاب (در کنار سایر اجناس خود مثل لوازم التحریر و…) بفروشد و سالی ۲۰ میلیون تومان فروش کتاب را برای حداقل چرخه بقای خود نیاز داشته باشد می توان گفت نمایشگاه حدود ۱۲۰۰ فروشگاه کتاب محلی و تعداد زیادی شرکت پخش کتاب را تضعیف و یا در آستانه ورشکستگی و تغییر شغل قرار داده است و دسترسی بیش از ۱۰ میلیون نفر را به کتابفروشی های محلی به خطر انداخته است که آماری بسیار تکان دهنده خواهد بود و در طولانی مدت صنعت نشر را با آسیب مواجه خواهد کرد.

مدل نمایشگاه کتاب در کشورهای پیشرفته
در نمایشگاههای معتبر کتاب در کشورهای پیشرفته، معمولا نمایشگاه کتاب فقط نمایشگاه است، به معنی اصلی خود یعنی جایی که در آن کتاب به نمایش در می آید و البته فروخته نمی شود. مخاطبان می توانند با مراجعه به نمایشگاه و بررسی آثار منتشره ، آدرس مرکز فروش آنها را یادداشت کنند و بعد از بازدید از نمایشگاه به آن مراجعه کنند و یا اینترنتی سفارش دهند به این ترتیب چرخه اصلی فروش کتاب ناقص نمی ماند و کتاب فروش و پخش کننده می توانند به حیات اقتصادی خود ادامه دهند و البته تقویت می شوند.

البته با توجه به رویه جاری کتابخوانی در کشور، مسلما این نوع برگزاری نمایشگاه در شرایط فعلی مناسب به نظر نمی رسد. حفظ و تبلیغ و جریان سازی برای رونق نمایشگاه کتاب در شرایط حاضر بسیار لازم و مورد نیاز به نظر می رسد اما باید در طولانی مدت متولیان فرهنگی کشور به فکر اصلاح تدریجی این رویه باشند که هم استقبال مردم از نمایشگاه حفظ شود و هم اقتصاد نشر از این رویه آسیب نبیند.

*هادی شریفی فعال فرهنگی و رسانه ای و نویسنده کتابهای «خون نوشت» و «غنچه یاس کبود»