نفوذ فرهنگ حیاگریزی در معماری های بومی

به گزارش بصیر، موسسه طلوع که برای ترم تابستان برنامه ویژه ای را تدارک دیده و با دست پر و با اساتیدی چون حسن عباسی، نادر طالب زاده، دکترفواد ایزدی، وحید یامین پور، وحید جلیلی، دکتر عادل پیغامی،‌ دکتر زرشناس،‌ دکتر موسی حقانی و … با موضوعات و دوره هایی نظیر ژورنالیسم تلویزیونی که برای اولین بار برگزار می شود، بستر خوبی را برای علاقنمدان فراهم کرده است.

این موسسه در ترم تابستان علاوه بر کلاس‎های حضوری و مجازی مستقر در تهران که به صورت آنلاین در شهرستان‎ها و استان‎ها قابل استفاده است، با همکاری موسسات فرهنگی در استان‌های اصفهان، رضوی، قم و مازندران نیز دوره حضوری برگزار کرد.

مطالب که در ادامه می آید، سخنرانی دکتر یامین پور با موضوع رسانه و هنر تمدن اسلامی در تقابل با تمدن غربی است که در دوره‌ی هفته قبل استان مازندران، بیان شد و  خواندن آن خالی از لطف نیست.

***

پدیده پیچیده ای که با آن مواجهیم، هنر صنعت هایی است که ابعاد رسانه ای دارند

 هنر و رسانه دو مبحث مستقل از هم هستند که باید به هر کدام به دیدی تخصصی نگاه کرد. امروز ما با هنر صنعت هایی مواجه هستیم که ابعاد رسانه ای دارند و این یک اتفاق سومی است.

تلویزیون و سینما به عنوان دو نمونه از این هنر صنعت ها است. در مواجهه با تلویزیون و سینما چه باید گفت؟ آیا این ها هنر هستند یا رسانه؟ در جواب باید گفت در تلویزیون ابعاد رسانه ای و در سینما ابعاد هنری قوی تر است.

برای ورود به مبحث تاریخ تمدن ناخودآگاه به تاریخ هنر وارد می شویم چرا که آن چیزی که نمایانگر یک تمدن است، معمولاً ابنیه و آثار هنری است که از آن دوره باقی می ماند و ما برای تحقیق در مورد آن تمدن ناگزیر به مطالعه در خصوص تاریخ هنر آن تمدن هستیم. به خصوص اینکه شهر کالبد تمدن است و خصیصه های فرهنگی در آن متجلی می شود.

فرهنگ ریشه هر تمدن است/وقتی فرهنگ نهادینه شده در دل‌های مردم به مرور خود را در عالم مادی بروز می دهد، آن وقت است که تمدن شکل می گیرد

 فرهنگ یک جریان سیال ذهنی، قلبی و روحی بین انسان ها است که معمولاً تجلی مادی ندارد که وقتی پایه های مادی پیدا می کند یک تمدن می شود.

به راستی هنر و ملاک های خوب یا بد بودن یک هنر چیست؟ بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با احکام فقهی در فرهنگ عمومی مواجه شدیم که راجع به حوزه هنر صادر می شد، مثلاً می گفتند موسیقی غنا حرام است.

برخی ها در حوزه های مختلفی چون روانشناختی دلایلی برای حرام بودن برخی از هنرها می آورند، ولی چیزی که در این میان مسلم است، آنکه هنر اثر می گذارد و این اثر گذاری گاهی مشمول حکم فقهی می شود و گاهی نیز نمی شود.

با توجه به طرح موسیقی حرام، بایست به این سوال ها اشاره کرد که آیا در دیگر رشته های هنر مانند معماری هم عنوان حرام مطرح است یا خیر؟ اگر موسیقی نامطلوب اثری نامطلوب بر انسان می‌گذارد چرا نتوان درباره‌ی سایر هنرها همچون، معماری چنین حکمی را روا دانست؟

تمدن اسلامی یک طرح از پیش طراحی شده نیست بلکه فرآیندی است تاریخی. تمدن را انسان ها می سازند. آنها دنیایی را مطابق بنیادهای معرفتی و ادب و سلوک و ارزش های خود می سازند که در آن راحت باشند. از این روست که فرهنگ های مختلف نمی توانند تنفس در فضای تمدنی نامتجانس را تاب بیاورند.

آنچه را که ذیل عنوان بحران هویت می شنویم، به شکل عمیق‌ترش از اینجا نشأت می گیرد که تمدن اقتضائاتی دارد و بی اقتضا نیست. مشکلات ما در صد سال اخیر از همینجا ناشی می‌شود که قالب و کالبدی که ما را احاطه کرده است، برآمده از فرهنگ الحادی و حیاگریز غربی است و این باعث تنگی نفس فرهنگ اسلامی شده است.

وقتی می گوییم تمدن غرب، یعنی تمام شئون این تمدن برآمده از چیزی است که به آن فرهنگ غرب می گویند/غربزده کسی است که فکر می کند تمدن غربی تنها صورت ممکن برای زندگی کردن و کامل ترین نوع فرهنگ و تمدن است

وقتی می گوییم تمدن غرب، یعنی تمام شئون این تمدن برآمده از چیزی است که به آن فرهنگ غرب می گویند.

واقعیت این است که ما در تمدن مدرن احساس راحتی نمی کنیم و آنچه که آنها به عنوان مدرن شدن برای ما به ارمغان آوردند در ما احساس راحتی به وجود نمی آورد که این ناشی از تفاوت در فرهنگ هاست.

 غربزده کسی است که فکر می کند تمدن غربی تنها صورت ممکن برای زندگی کردن و کامل ترین نوع فرهنگ و تمدن است در حالی که این فقط یک امکان است و امکان های دیگری متصور است.

در ادامه موضوع به تأثیر متقابل فرهنگ بر تمدن و تمدن بر فرهنگ نیز بایست پرداخته شود. فرهنگ تمدن را می سازد ولی این تمدن است که در ادامه فرهنگ را قوام می دهد. به تعبیری وقتی تمدنی متناسب با فرهنگی شکل گرفت پس از آن انسانی که در این تمدن تنفس می کند، مطابق آن تمدن تربیت می شود.

اکنون نیز طی صد سال اخیر به تدریج کالبد شهر و تمدن غربی ما را فرا گرفته و ما را در عالم غربی فرو برده و فرهنگ متناظر با  این عالم هم خودش را به ما تحمیل کرده است.

ما تصور می کنیم وقتی تابلوهای تبلیغاتی و بنرهای احادیث و اذکار را به در و دیوار نصب می کنیم، شهر را اخلاقی و اسلامی کرده ایم. این خیال باطلی است. شهر تجلی باطن انسان هاست. شهری که با الهامات غیررحمانی مهندسان و معماران ملحد غربی ساخته شده شهروندانش را در ملکوت شیطانی سازندگانش شریک می کند. این قاعده ی هنر و صنعت است.

برای درک بهتر تأثیر متقابل فرهنگ و تمدن به این توجه کنید که در خانه های سنتی اسلامی یکی از مهم ترین مولفه های زیربنایی این گونه خانه ها مفهوم حیا است و این خانه ها به شدت حیامحور هستند و ساخت آنها به گونه ای است که همواره محرم و نامحرم از هم جدا هستند و با داشتن اندرونی و بیرونی هرگز اجازه اختلاط بی جهت محرم و نامحرم را نمی دهد.

انسانی که در این محیط رحمانی تربیت می شود، به لحاظ باطنی عفیف است و برعکس کسی که تربیت یافته‌ی معماری و شهرسازی عریان و فردگرای مدرن است، عفت باطنی ندارد و به زور هم عفیف نمی شود.

فرهنگ مدرن ابتدا در شما سایش ایجاد می کند و به مرور فرهنگ قبلی شما را به کلی از بین می برد و سپس شما را در قالبی جدید شکل می دهد، آثار هنرمندان متأثر از القائات قلبی آنان است.

موضوع هنر در دو تمدن غربی و اسلامی نیز مسأله دیگر ما است. هر انسانی دو بُعد دارد، یک بُعد مادی و یک بُعد ملکوتی؛ همه غیب و ملکوت داریم و همه چیز از ملکوت انسان ها آغاز می شود.

آنچه را که ما به زبان می آوریم، متأثر از القائاتی است که از عالم ملکوت بر دل ما جاری می شود، در واقع گوش هنرمندان در عالم ملکوت به دهان ملائکه است.

وقتی مطلبی به او در آن عالم گفته می شود، این مطلب در عالم ماده بر قلب او نازل شده و به تأثر از این القائات آثاری در زمینه های مختلف هنری ایجاد می کند. به تعبیر حضرت امام(ره) مملکت وجود آدمی معرکه‌ی نزاع جنود عقل و جهل است.

هر انسانی یا در تصرف لشکر عقل است یا در تصرف لشکر شیطان و جهل. هر فعلی که از انسان سر می‌زند، برآمده از واردات قلبی و خواطر اوست.

«الشیطان یعدکم الفقر و یامرکم بالفحشاء؛» هنرمندی که تزکیه ندارد قلبش محل القائات شیطانی است و تجلیات هنری او نیز شیطانی است بنابراین زمانی که کسی مخاطب آثار شیطانی او قرار می گیرد، در قوس صعود با ملکوت شیطانی او می آمیزد و او هم شیطانی می شود. شهری که آمیخته با آثار هنری غیرپاکیزه  و شیطانی است، عموم مردم را با سیاهی و تباهی عالمی می کشاند که خالق آن یک معمار یا هنرمند شیطانی است. برای همین است که درباره ی تمدن الحادی غرب و معماری آن چنین سخن می گوییم.

هنگامی که یک فرد مخاطب یک اثر هنری قرار می گیرد، درست همان مراحل را طی می کند و از طریق این هنر به مراتب عالم ملکوت آن هنرمند دست می یابد. در عالم ملکوت القائات بسته به خود فرد از طریق فرشته ها و یا شیاطین انجام می گیرد و این جاست که اگر اثری رحمانی باشد، روح شما نیز رحمانی می شود و اگر برخلاف آن این اثر هنری شیطانی باشد، روح شما نیز شیطانی می شود. به طور مثال اگر موسیقی شیطانی بشنوید، چون منطبق با روح شیطانی سازنده است، روح شما نیز شیطانی می شود.

تمدن غرب یک تمدن شیطانی است

هر کاری که ما انجام می دهیم ناشی از یک وارد قلبی است، تمدن غرب نازل شده از تجلیات قلبی شیاطین است.

تمدن غرب تمدنی است که برآمده از خواطر و واردات شیطانی است و درمقابل آن تمدن اسلامی با واردات رحمانی قرار گرفته است. مسئله حیا و نگاه به موضوع حیا، فرق دیگر دو تمدن است. حیا یکی از ارکان سرزمینی است که دین در آنجا رشد می کند و در مقابل آن مدرنیته یک تمدن ضدحیا است.

با انقلاب اسلامی، روحی جان بخش در هنر ایران دمیده شد/اگر فرهنگ به نفس نفس بیافتد تمدن هم به نفس نفس می افتد

به موضوع هنر و افول آن در ۲۰۰ سال گذشته نیز بایست اشاره شود. پس از دوره صفویه، هنر ایرانی اسلامی رو به افول رفت و در عصر قاجاریه دیگر ابداعاتی در زمینه هنر انجام نگرفت و فقط هنرمندان سعی داشتند که از سبک های دوران صفوی تقلید کنند که مسجد سپه سالار تهران و نقاشی های مینیاتور این دوره نمونه هایی از این دست است که این تقلید نیز در دوران پهلوی دیگر انجام نمی شد.

اگر فرهنگ به نفس نفس بیافتد، تمدن هم به نفس نفس می افتد و از بین می رود، اگر فرهنگ نفس داشته باشد، هنر را راه می اندازد و موجب شکوفایی تمدن می شود. با انقلاب اسلامی روحی جانبخش در هنر دمیده شد و بخشی از هنر را جنباند و چون معنوی ترین نوع هنر شعر و ادبیات است شاهد رشد چشمگیر این هنر بعد از انقلاب هستیم.

اگر این الهام رحمانی قوی باشد و امکان عمیق تر شدن و همه گیر شدن را داشته باشد، به تدریج بیماری های ناشی از ورود تمدن غرب را درمان می کند، هر چند این اتفاق آرزوی دوردستی است.

بلاغ