نقش دولت در توسعه فرهنگ عفاف و حجاب

چکیده

یکی از ارزش های مقدس دین مبین اسلام که در عصرهای مختلف به صورت های گوناگون مورد تهاجم قرار گرفته و سعی شده تا به صورت کمرنگ درآید،مبحث پوشش بانوان مسلمان است. نهادینه سازى فرهنگ حجاب و عفاف به عنوان یکى از ضرورت هاى باورهاى دینى مستلزم برنامه ریزى صحیح در سه حوزه فرد، خانواده و جامعه است. نقش حکومت اسلامى در ایجاد و ترویج این باور انکارناپذیر بوده و در نگاهى عمیق تر، ضرورى واساسى است. پیش از برنامه ریزى صحیح باید عناصر مفهومى چون فرد انسانى،خانواده و جامعه را در زمینه فعالیت علمى وفرهنگى به خوبى شناخته،جایگاه هر یك را بررسى کرد.سپس در سه مرحله نهادینه سازى)تعمیق(،گسترش فرهنگ)ترویج(و حفظ و پاسدارى از باورهاى ترویج شده(تحفیظ)،با استفاده از ابزار و شیوه هاى کاملا مدرن و مؤثر به فعالیت پرداخت.

واژگان کلیدی: حجاب اسلامی,عفاف,فرهنگ,جامعه اسلامى,دولت همايش حجاب, عفاف و مدگرايی

مقدمه

اندیشه و فرهنگ دینى ساختار اصلى جامعه اسلامى را تشکیل مى دهد که اثر آن در رفتارهاى فردى و اجتماعى شهروندان هویدا مى شود. بازتاب باورها و دغدغه هاى افراد رادر فضاى حاکم بر جامعه مى توان دید. از آنجا که اثرگذارى و اثرپذیرى فرد و جامعه امرى پذیرفته شده و انکارناپذیر است،براى اصلاح،تغییر و ایجاد فرهنگ باید به این دو مسأله توجهه ویژه داشت. رفتارهاى ضد دینى گاه شخصى و درونى اند وآثار ویرانگر آن در اجتماع چه اندك یا بسیار،به چشم نمى آید و گاه جنبه بیرونى دارند که آثار منفى آن در جامعه بر جاى مى ماند.

شارع مقدس درباره نوع دوم رفتارها، سفارش هاى جدى و مهمى دارد. چنانچه پیامبر اکرم(ص) در این باره فرموده است: (ان المعصیة اذا عمل بها العبد سرا لم تضر الاعاملها و اذا عمل بها علانیة و لم یغیر علیه اضرتبالعام). همانا هنگامى که گناهى پنهانى باشد،جزگناهکار آسیب نمى بیند و هنگامى که آشکارا باشد و اعتراض و تغییرى بر ضد آن نشود،به همه مردم آسیب مى رسد. بنابراین، جامعه و دولت اسلامى درباره گناه آشکار،باید با چاره اندیشى،سلامت روانى شهروندان را تضمین کند. همه ی ادیان دارای نمادها و نشانه های گوناگونی هستند.دین اسلام نیز از این قاعده مستثنا نیست و یکی از نمادهای آن،داشتن حجاب اسلامی برای زنان است که به دلیل پیامدهای بسیار فردی و اجتماعی،حساسیت بسیاری در سطح جامعه دارد.در جامعه ی اسلامی ایران، پوشش اسلامی بانوان به عنوان یك هنجار مثبت اجتماعی،فرهنگی و دینی به حساب می آید و عدم رعایت دقیق آن علاوه بر آنکه برای خود فرد عواقبی را دربر خواهد داشت، از نظر حقوقی هم قابل رسیدگی است. ولی متأسفانه به علل مختلف،چرخشی در نگرش به هنجارهای جامعه در زمینه های متفاوت از جمله حجاب به وجود آمده که تا حدود زیادی نگرش مثبت به حجاب را تحت الشعاع خود قرار داده و التزام به این واجب شرعی را سست کرده است.
حجاب و عفاف ازجمله احکام اسلامى و ضروریات دین است که سیاست گذاران اجتماعى باید براى اجراى آن برنامه ریزى کنند. امنیت،آرامش و پاسداشت مقدسات ازنیازهاى اولیه انسان معتقد به شمار مى آید که در کنار نیازهاى جسمانى و اجتماعى وشاید در رأس نیازها قرار مى گیرد و دولت باید این نیازها را برآورده سازد.نکته مهم دراین زمینه،تعیین محدوده اختیارات و وظایف دولت نسبت به ملت و نهادینه سازى باورها دراین محدوده است.با نگاهى گذرا به بخشى از اصول قانون اساسى،به ویژه سوگندنامه ریاست جمهورى،این محدوده،مشخص وجایگاه فرهنگ سازى در زمینه باور حجاب و عفاف نیز تعیین مى شود.در بخشى ازسوگندنامه آمده است : (سوگند یاد مى کنم…همه استعداد و صلاحیت خویش را در راه ایفاى مسؤولیت هایى که برعهده گرفته ام،بکار گیرم و خود را وقف خدمت به مردم و اعتلاى کشور،ترویج دین و اخلاق، پشتیبانى از حق و گسترش عدالت سازم). رشد کشور و گسترش دین و اخلاق درجامعه که از ویژگى هاى حکومت دینى به شمار مى رود،در سایه حکومت اسلامى و با همت دولتمردان آن پدید خواهد آمد.براساس این سوگندنامه،در واقع،تفاوت اصلى دولت اسلامى با دولت دموکراتیك،درتحقق ارزش هاى دینى و سیاست گذارى درزمینه فرهنگ سازى دینى است که خصوصا با مطالعه سیره نبوى و علوى مى توان به این نکته دست یافت.

فرد انسانى

عنصر اصلى تشکیل دهنده جامعه،فرد است و هر فرد به تناسب آفرینش،استعدادها وتوانایى هاى خویش،نظام فکرى ویژه اى دارد که به او جهت مى دهد. بنابراین، هنگامى که از انسان سخن مى رود، نیازهاى جسمانى،روانى،اجتماعى و نظام فکرى واعتقادى و ویژگى هاى انحصارى او در نظرگرفته مى شود.انسانها داراى قدرت تفکر وتعقل هستند و به یارى اطلاعات و معلومات خود،در کنار یکدیگر زندگى مى کنند و با ایجادپیوند منطقى و هوشمندانه،به دنیاى مجهولات راه مى یابند.بدیهى است که برنامه ریزى براى موجودى عاقل و متفکر،نیازمند بهره گیرى از ابزارهاى مناسب است.انسان افزون بر برخوردارى از عقل و قدرت تجزیه و تحلیل،از نعمت فطرت نیز بهره مند است که در صورت در امان ماندن از آسیب هاى بیرونى،همانندچراغى،درون او را روشن مى سازد. برنامه سازان فرهنگى و تربیتى،این نکته راپذیرفته اند که شالوده و پایه اصلى تشکیل خانواده و جامعه،فرد انسانى است.ازاین رو،بیش از آن که برنامه هاى خود را برخانواده و جامعه متمرکز کنند،براى افراد،به شکل انحصارى برنامه ریزى مى کنند. در گذشته، مارکسیست و فمینیست ها بر این باوربودند که نظام سرمایه دارى براى تضییع حقوق زن،از نهاد خانواده استفاده کرده است. پس براى احیاى حقوق زن باید خانواده را کنار نهاد.در مقابل، فمینیست هاى پست مدرن با پذیرش وجود خانواده ،اعتقاد دارند این واحد کوچك،زمینه را براى حفظ اقتدار زن فراهم مى کند، ولىباید شکل آن را تغییر داد. ازاین رو، مردخصوصى و زن خصوصى را پیشنهاد مى دهند که در چنین خانواده اى،فرزند مى تواند پدر یا مادر را براى سرپرستى برگزیند. (کیکاووسی ، ۱۳۹۱)

فرآيند فرهنگ سازى دينى

بحث حجاب و عفاف جزء بحث هاى فرهنگى ومذهبى به شمار مى رود که بیش از امور نظامى،سیاسى و اجتماعى به برنامه ریزى تدریجى و ریشه اى نیاز دارد.تمام نهادها و سازمان ها اعم از خصوصى و دولتى و شهروندان درفرهنگ سازى، نقش دارند و به همین دلیل، بدون ریشه یابى، آسیب شناسى و شناسایى فرهنگى و شناخت عوامل ویرانگر و آشنایى با شیوه هاى مبارزه با این عوامل،نمى توان برنامه اى درست و کارآمد طراحى کرد.فرهنگ سازى براى سه حوزه یاد شده را مى توان در مرحله نهادینه سازى،گسترش و حفظ روشمند انجام داد که در هر بخش، نقش برخى نهادها پررنگ تر از دیگر نهادها خواهد بود؛ براى نمونه، در مرحله نهادینه سازى باورهاى دینى درباره عفاف و حجاب،نقش آموزش و پرورش به ویژه در دوره هاى ابتدایى و راهنمایى،بسیارحساس و مهم به نظر مى رسد؛ زیرا قسمت عمده اى از شخصیت انسان در دوره کودکى شکل مى گیرد. در روایت هم آمده است: مثل الذى یتعلم فى الصغر کالنقش فى الحجر .دانشى که در کودکى آموخته شود،مثل حك کردن نقشى بر سنگ است. به طور کلى،آموزش در دوره کودکى،ماندگارتر خواهد بود و برنامه ریزى در ایندوره،ارزشمندتر است.

ابزارها و شیوه هاى فرهنگ سازى

شناخت ابزارهاى مناسب و شیوه ها وقالب هاى مؤثر و کارآمد،از گام هاى نخست براى نهادینه سازى و گسترش باورهاى دینى است.تحلیل ابزارى و روشى،فرصتى براى فرهنگ سازان ایجاد مى کند تا در زمان کوتاه ترى به هدف هاى خود برسند. وسایل ارتباط جمعى و رسانه ها،ابزار مهمى براى عرضه و انتقال پیام هاى فرهنگى به مخاطبان در سطح گسترده است.آشنایى باانواع رسانه ها و استفاده بهینه از کارآیى ها وبهره ورى درست از همه امکانات این ابزار،فرهنگ سازى را روشمندتر مى کند و به روندآن سرعت مى بخشد. به کارگیرى جدیدترین یافته هاى علمى روزدر عرصه فناورى اطلاعات و ریزفناورى(نانو تکنولوژى) نیز ابزار دیگرى براى نهادینه سازى باورهاى دینى است. همچنین به یارى ابزارهاى آموزشى و کمك آموزشى مى توان به اهداف فرهنگى مورد نظر نزدیك شد.متون آموزشى،پژوهشى و جهت دهى به موضوع ها و برگزارى نشست هاى متناسب با سطح تحصیلى افراد نیز جزو ابزار کمك آموزشى است.هنر به عنوان قالبى جهانى که فراتر از زبان ها و ملیت هاست، یکى دیگر از بهترین شیوه هاى فرهنگ سازى در عرصه هاى ملى و بین المللى است. پیام هایى که از طریق هنر متعهد بیان شوند، به علت بهره گیرى از نیروهاى درونى افراد و تأثیر بر حس زیبایى دوستى انسان،بسیارماندنى و عمیق تر خواهند بود.همچنین مراکز اعزام مبلّغ و متولیان فرهنگ دینى در نهادینه سازى فرهنگ حجاب،نقش مهمى دارند و آشنایى مبلّغان و مروّجان فرهنگ دینى با شیوه هاى تبلیغىجدید،بسیار کارآمد است.تبلیغ از طریق ارتباط چهره به چهره و مستقیم نیز بسیارمؤثر است.با بهره مندى از فناورى روز وشبکه اینترنت و ایجاد پایگاه هاى شخصى براى مبلّغان مى توان این نوع تبلیغ را درفضاى گسترده ترى انجام داد و از زمان،بیشتر سود جست.

آسیب شناسی پوشش اسلامی

یکی از مهم ترین مسائل بحث آسیب شناسی حجاب در بین جوانان،بررسی علل کم توجهی یا بی توجهی آنان به مقوله ی حجاب اسلامی است. هرچند در این خصوص،علل مختلفی قابل ذکر است،اما می توان شایع ترین آنها را به خصوص در بین دانشجویان بدین صورت برشمرد:

۱- عوامل فرهنگی و اعتقادی

الف) عدم شناخت کافی نسبت به فلسفه ی حجاب: به یقین،مهم ترین علل حجاب گریزی در بین دانشجویان،ناآگاهی و بی اطلاعی آنان از فواید و آثار پوشیدگی و پیامدهای منفی عدم آن است. استاد مطهری را این گونه شرح می دهد «مسئله ی حجاب» علت تألیف کتاب: ریشه ی بیشتر انحرافات دینی و اخلاقی نسل جوان را در لابه لای افکار و عقاید آنان باید جستجوکرد.فکر این نسل از منظر مذهبی آنچنان که باید راهنمایی نشده است و از این نظر،فوق العاده نیازمند است.اگر مشکلی در راهنمایی این نسل باشد،بیشتر در فهمیدن زبان و منطق او و روبه رو شدن با او با منطق و زبان خودش است و در این وقت است که هر کسی احساس می کند این نسل،برخلاف آنچه ابتدا به نظر می رسد، لجوج نیست و آمادگی زیادی برای دریافت حقایق دینی دارد. (مطهری، ۱۳۷۴:۱۳)

ب) ضعف ایمان:

یکی از اهرمهای کنترل فرد در پایبندی به اعتقادات دینی،ایمان اوست.اگر ایمان به روز واپسین و حقانیت گفته های رسولان و امامان(ع) در فرد وجود نداشته باشد،تقاضای رعایت حدود پوشش اسلامی،موضعی بی معنا خواهد شد.در پژوهشی میدانی مشخص شده که یکی از علل رعایت نکردن دقیقحجاب اسلامی که درصد قابل ملاحظه ای را به خود اختصاص داده است ۳۳ % ضعف اعتقاد مذهبی می باشد.( رجبی، ۶۶۱:۱۳۸۷)

ج) تأثیرپذیری از فرهنگ غرب: از مهم ترین موارد تأثیرگذاری جهان غرب اعم از آمریکا و اروپا بر سایر جوامع می توان به شورش بر ضد آداب و رسوم و سنن،شکاف بین نسلها و در نهایت،تغییر فرهنگ اشاره کرد.البته اگر به تمام این تأثیرات تمدّن غرب،القائات فرهنگی مسموم آنان علیه مقوله ی حجاب که نشانه ی اسلام است از قبیل سخنان و نوشته های آنان در توصیف حجاب زنان مسلمان با واژه هایی چون: کفن، لباس مزوّر، حجب و همايش حجاب، عفاف و مدگرايی حیای سیاه و نشانه ی ظلم علیه زنان را اضافه کنیم، می بینیم که جوانان ناآشنا با مبانی دینی چقدر زود دچار بی تفاوتی نسبت به فرهنگ ملی خود و از خودباختگی و توجه بیشتر به دیگر فرهنگها خواهند شد و از ارزشهای دینی فاصله خواهند گرفت.

۲- عوامل اجتماعی

الگوی پوشش و کیفیت لباس در هر جامعه،بیش از آنکه از شرایط اقلیمی،موقعیت تمدّنی، اوضاع اقتصادی،نظام سیاسی،موقعیت سنی،جنسی و شغلی و خواسته های شخصی و زیباشناختی افراد تأثیر بپذیرد،تأثیرپذیر از ساختار باورها،ارزشها،هنجارها،ایدئولوژی ها،الگوها،آداب و عادتها و سلیقه های گروهی است.یکی از علل مهم اجتماعی که بیشترین تأثیر را بر پوشش جوانان دارد،تأثیرپذیری از محیط است.منظور از محیط،تمام عوامل خارجی است که بر انسان از آغاز رشد یعنی از لحظه ای که به صورت نطقه در رحم شکل-می گیرد تأثیر می گذارند.اما در بحث حاضر،محیط مورد نظر،محیطی است که در تعلیم و تربیت از آن – بهره برداری می شود،مانند محیط خانواده،محیطهای آموزشی و جامعه .

الف) خانواده: نوع پوشش از نظر مطابقت با عرف،فرهنگ و اعتقادات دینی،جزء آموزشهایی است که از دوران کودکی در فرد شکل می گیرد و هرچند در دوران نوجوانی و جوانی تحت تأثیر عوامل دیگری مانند دوستان و جامعه قرار می گیرد،اما می تواند به عنوان اصلی پذیرفته شده در فرد نهادینه شود تا کمتر مورد آسیبهای اجتماعی قرار گیرد . در پژوهشی میدانی، ۳۹ % از بانوان،تربیت خانوادگی را علت رعایت نکردن دقیق حجاب اسلامی توسط برخی بانوان دانسته بودند.در این پژوهش،این عامل به عنوان اصلی ترین انگیزه ی عدم رعایت دقیق حجاب اسلامی معرفی شد؛زیرا بالاترین درصد را به خود اختصاص داده بود.(همانجا)

عوامل مختلفی در خانواده بر نوع نگرش فرد به حجاب اسلامی و عمل به آن تأثیر دارد؛از جمله:وضعیت اقتصادی و رفاهی خانواده،وضعیت تحصیلی و فرهنگی،وضعیت مذهبی و شغل پدر و مارد.طبق تحقیقات به عمل آمده،نحوه ی تأثیر عوامل مذکور به شرح ذیل است : با افزایش درآمد و بهبود اقتصادی وضعیت خانواده،حجاب اسلامی در زنان ضعیف تر شده است . با افزایش تحصیلات پدر و مادر،نوع نگرش،انتظار و وضعیت پوشش اسلامی در آنان ضعیف تر شده است. هرچه سطح تحصیلات دانشگاهی پدر بالاتر،نگرش پدر و متقابلا دختر به حجاب منفی تر و هرچه سطح تحصیلات حوزوی و دینی پدر بالاتر،نگرش پدر و دختر نسبت به حجاب مثبت تر است. والدین مذهبی تر،نگرش مثبت تر و والدین کم مذهبی تر و یا غیر مذهبی تر،نگرش ضعیف تری به حجاب دارند . پدران کارمند و فرهنگی،نگرش بهتری به مقوله ی حجاب اسلامی داشته اند . فرزندان خانواده هایی که اختلاف خانوادگی دارند و روابط خوبی با والدین خود ندارند، کمتر حجاب اسلامی را رعایت می کنند. فرزندان مادران خانه دار نسبت به فرزندان مادران شاغل،نگرش مثبت تری به پوشش اسلامی دارند.(دفتر امور بانوان ۱۳۸۴-۴۰۳-۳۹۲)

بنابراین،همبستگی زیادی بین نگرش خانواده به مقوله ی حجاب و رعایت حجاب دختران دیده می شود.

ب) محیطهای آموزشی:

از آنجا که انسان،حیوانی مدنی است،همواره به دنبال یافتن دوست و ایجاد روابط دوستانه است.یکی از کانونهایی که فرد در روند تعلیم و تربیت با دوستان خویش ارتباط برقرار می کند و از آنها تأثیر می پذیرد،محیطهای مختلف آموزشی است.این تأثیرپذیری ها هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی است.براساس پژوهشهای انجام شده،بین نوع پوشش فرد با دوستانش همبستگی زیادی وجود دارد. ۳۰ % از دخترانی که صمیمی ترین دوستانشان دارای چادر بودند،همین پوشش را برگزیده بودند و ۳۳ % از دخترانی که نزدیك ترین دوستانشان دارای روسری و مانتو و شلوار بودند،خود همین گونه بودند. (شرف الدین ۱۳۸۶:۵۱)

 البته تنها عامل مؤثّر در محیطهای آموزشی بر فرد،دوستان و همسالان نیست،بلکه محتوای آموزشی و مربیان نیز در این تأثیرگذاری دخیلند.

ج) جامعه:هرچند ورود به جامعه از ابتدای دوران کودکی آغاز می شود،اما بیشترین تأثیرپذیری جامعه بر فرد،در دوران نوجوانی و سپس جوانی صورت می پذیرد.محیط پیرامون فرد جامعه در نوع نگرش مذهبی او – – تأثیرگذار است.به عنوان مثال:طی تحقیقی میدانی که آقای رجبی با عنوان رابطه ی بین حجاب و سلامتی روانی بر دختران ساکن قم و تهران انجام داد،به این نتیجه رسید که دخترانی که ساکن قم هستند،نسبت به این نتایج،نشان دهنده ی تأثیر محیط «: دختران تهرانی از نگرش مثبت تری به حجاب برخوردارند.وی می گوید بر نگرش افراد است و چون شهر قم،بافت مذهبی تری در برابر شهر تهران دارد،نگرش زنان و دختران قمی به حجاب،مثبت تر از تهران است از طرفی،برخی علت حجاب گریزی بعضی از جوانان را پدیده ی مخالفت با جامعه یا همان نافرمانی مدنی دانسته اند. برخی از انحرافهای اجتماعی مثل پدیده ی بی حجابی یا بدحجابی می تواند در اثر کاستی ها و ضعفهای این فرایند مانند القاهای محیط خانواده،دوستان،محیطهای آموزشی،رسانه های جمعی و محیط عمومی باشد.در برخی اوقات هم فرد به دلایلی مانند ابراز وجود یا جلب توجه یا به بهانه های احقاق حقوق از دست رفته و شاید به دلیل تظاهر به ترقّی اجتماعی، ساز مخالف زده و در مقابل همگونهای اجتماعی قد علم کرد و ) به راه دیگری می رود. (رجبی، پیشین: ۶۶۱)

۴-عوامل سیاسی 

داشتن حجاب اسلامی در دوره ی ما به عنوان یك نماد سیاسی توسط مسلمانان و غیر مسلمانان شناخته شده است.مسلمانان از آن به عنوان کارکرد و نماد انقلابی یاد می کنند و غیر مسلمان ترس و واهمه ی خود را از شیوع آن در جامعه ی شان ابراز می کنند.استعمارگران در طول تاریخ به صورتهای گوناگون کوشیده اند تا با فرهنگ حجاب مبارزه کنند.در این میان،کشورهایی مثل انگلیس،فرانسه و آلمان،گوی سبقت را از سایرین در مبارزه با فرهنگ حجاب ربوده اند . هنگامی که فردی به هر دلیل با موجودیت نظام حاکم مخالف باشد یا بخشی از عملکرد آن را نپسندد و از طرفی،نتواند به واکنشی ستیزه جویانه دست زند،مخالفت خود را در رفتارهای اجتماعی ظاهر می سازد.اگر حاکمیت سیاسی و اجتماعی با مذهب گرایان است، او سعی می کند هرچه را نشان مذهب دارد،از خود دور سازد و بر ضد آن موضع گیری کند.در پوشش بانوان نیز این پدیده راه یافته و امروزه گروهی از کم حجابان سعی دارند با بی توجهی به حجاب،به ارزشهای پذیرفته شده نزد مذهب گرایان حاکم بی اعتنایی کنند.در میان مردان نیز گاه فرد به همین انگیزه از پوشش کامل همسر یا دختر خود جلوگیری می کند و در حقیقت؛برای اظهار خالفت خود با طرز تفکّری خاص ،رنجش خود را از آن طرز تفکّر التیام بخشد. طبق تحقیقات به عمل آمده، ۶۶ % از بانوان،یکی از علل رعایت نکردن کامل پوشش اسلامی را مخالفت با اجباری بودن آن اعلام کرده اند که رقم قابل توجهی است عده ای نیز به دلیل عدم مطالعهء منابع دینی یا عدم شناخت نسبت به فلسفه ی حجاب،مقوله ی حجاب اسلامی را زاییده ی تخیّلات علمای دینی می دانند و با رعایت نکردن آن،حتی به قیمت انجام یك رفتار نابهنجار در جامعه،سعی در مخالفت با حاکمیت سیاسی و دینی جامعه دارند .(غلامی، ۸۶۱: ۱۳۸۷).

برخی نیز در یك نگاه جامعه شناختی،عوامل سیاسی ضعف حجاب در کشور را عملکرد نظام سیاسی کشور و سازمانهای فعال در مورد حجاب می دانند.براساس تحقیق میدانی در بین جوانان ۱۱ تا ۲۹ ساله مشخص شده که هرچند ۳۲ % جوانان از روحانیون رضایت دارند،اما ۲۳ %از آنها اعلام نارضایتی کرده اند(سازمان ملی۳۱۱ ).گرچه افراد ناراضی در اقلیت قرار دارند،اما همین میزان هم مدّعا را اثبات می کند.در : جوانان، ۱۳۳۱ همین تحقیق، ۱۳ % جوانان مراکز استانهای کشور نگرش مثبتی به کلیت حاکمیت و نظام دارند،اما ۲۹ % از آنان چنین نگرشی را ندارند.(همان، ۲۳۱)

نهادهای حکومتی

در اکثر جوامع، نهادهای حکومتی در چارچوب یك دولت سازمان می یابند به طوری که بر سایر نهادها و همه افراد جامعه اعمال قدرت می کند. از کارکردهای اساسی نهادهای حکومتی می توان به اعمال قدرت قانونی در سطح جامعه، نهادینه سازی هنجارها از طریق تصویب قوانین، ایجاد نظم و امنیت درونی و بیرونی، حل و فصل اختلافات بین افراد جامعه، ارائه خدمات عمومی و ارتقای سطح رفاه عمومی جامعه اشاره کرد. انسان ها اطمینان و پیش بینی پذیری در زندگی سازمانی را ترجیح می دهند. زیربنای ایجاد دولت، واکنش به عدم اطمینان است .این تمایل انسان ها به محیط با ثبات، قابل پیش بینی و عادی، به ایجاد و حفظ نهادهای حکومتی کمك می کند. ساختار حکومت ممکن است در جوامع متفاوت به صورت های مختلف شامل استبدادی، سلطنتی، جمهوری، آریستوکراسی، تیموکراسی، الیگارشی یا دموکراسی باشد، ولی همه آن ها کارکردهای مذکور را با کیفیت های متفاوت انجام می دهند. عدم تعادل بین این نهادها در جامعه مخرب است. نمی توان جامعه را به امید دست نامرئی لیبرالیسم رها زیرا اولاً دست؛» در بلندمدت همه ما مرده ایم « کرد تا در بلندمدت همه چیز را به تعادل برساند، به قول کینز نامرئی چندان هم نامرئی نیست، ثانیاً در کوتاه مدت قربانی زیادتری می گیرد. برای اینکه بتوان یك عنصر فرهنگی را تغییر داد بهتر است این پنج نهاد در تعامل سازنده با هم عمل کنند. اگر نهادهای آموزشی بر این عقیده باشند که بین روشنفکری و برهنگی همبستگی معنی داری وجود دارد، مسلماً نهادهای خانوادگی، اقتصادی، حکومتی و مذهبی به راحتی نخواهند توانست حجاب را نهادینه کنند .(قلی پور، ۳۶:۱۳۸۴)

نتیجه

هزینه نهادینه سازی حجاب از طریق بهره گیری مکانیزم زور و اجبار بسیار بالاست و در بلندمدت باید با مکانیزم های هنجاری و شناختی جایگزین شود. خشونت در بلندمدت مشروعیت قدرت دولت را تحلیل می برد و باید از شکل های عینی قدرت پرهیز شود. تنبیه معمولاً موجب تنفر از تنبیه کننده می شود و نباید مدیریت دولتی تنفر از خود و دافعه در جامعه را ایجاد کند. وقتی حجاب با انتخاب خود فرد باشد، ماندگارتر بوده و به حضور قوای اجبار بستگی ندارد. رفتار خودجوش در این زمینه بسیار ارزشمندتر از نظم اجباری است. از این رو پیشنهاد می شود در کنار طرح امنیت اجتماعی در تحمیل حجاب استاندارد، از زنان موفق، اساتید دانشگاه ها، گروه های مرجع، هنرمندان و بازیکنان، برای نهادینه سازی شناختی حجاب استاندارد از طریق رسانه های جمعی استفاده شود.

*********************************

منابع

کتب فارسی

دفتر امور بانوان ( ۱۳۳۱ ) زن و پژوهش، تهران ،دفتر بانوان وزارت کشور
رجبی ،عباس (۱۳۳۳ ) حجاب ونقش آن در سلامت روان ،قم ،موسسه ی آموزشی پژوهشی امام خمینی،چ ۱
سازمان ملی جوانان( ۱۳۳۱۹) وضعیت و نگرش و مسائل جوانان ايران،تهران ،روناس
غلامی ،یوسف ( ۱۳۳۳ )اخلاق و رفتارهای جنسی،قم،نشر معارف اسلامی،چ ۱
قلی پور،آرین( ۱۳۳۱)نهادها و سازمانها:رويکرد نهادی به سازمان و مديريت،تهران ،سمت
مطهری ،مرتضی( ۱۳۳۱ ) مسئله ی حجاب ،تهران ،صدرا،چ ۱۱

بلاغ