امانت و امانتداری در سیره اهل بیت(ع)

در قرآن کریم پیامبران به عنوان امانتداران و انسان‌های امین معرفی شده‌اند. نام برخی از آنها همانند حضرت موسی، نوح، هود، صالح، شعیب و لوط به عنوان فرستادگان امین پروردگار ذکر شده است.(۱)

خـداونـد در قـرآن نـسـبـت بـه حـفظ امانت و سپردن آن به دست صـاحـبـانشان می فرماید:

در جـایـی دیگر درباره خیانت نکردن در امانت می فرماید:

رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
لا تَزالُ اُمَّتى بِخَيرٍ ما تَحابّوا وَ تَهادَوا وَ أَدَّوُا الامانَةَ؛(۴)
امّت من تا هنگامى كه يكديگر را دوست بدارند، به يكديگر هديه دهند و امانتدارى كنند، در خير و خوبى خواهند بود.

علت منزلت امیرالمومنین(ع) نزد پیامبر(ص)
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
اُنظُر ما بَلَغَ بِهِ عَلىٌّ عليه السلام عِندَ رَسولِ اللّه  صلى الله عليه و آله فَالزَمهُ فَإِنَّ عَليّا عليه السلام إِنَّما بَلَغَ ما بَلَغَ بِهِ عِندَ رَسولِ اللّه  صلى الله عليه و آله بِصِدقِ الحَديثِ و َأَداءِ الامانَةِ؛(۵)
بنگر على عليه السلام با چه چيز آن مَقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پيدا كرد همان را پيروى كن. همانا على (عليه السلام) آن مقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با راستگويى و امانتدارى بدست آورد.

امانت ابن ملجم را هم بر می گردانم
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
اِتَّقُوا اللّه، وَ عَلَيكُم بِأَداءِ الامانَةِ إِلى مَنِ ائتَمَنَكُم فَلَو أَنَّ قاتِلَ أَميرِالمُؤمِنينَ عليه السلام ائتَمَنَنى عَلى أَمانَةٍ لأَدَّيتُها إِلَيهِ؛(۶)
تقواى الهى پيشه كنيد و امانت را به كسى كه شما را امين دانسته است، باز گردانيد، زيرا حتّى اگر قاتل اميرالمؤمنين (عليه السلام) امانتى را به من بسپرد هر آينه آن را به او بر مى گردانم.

سبب افزایش روزی
امام على (عليه السلام) فرمودند:
اَلامانَةُ تَجُرُّ الرِّزقَ، و َالخيانَةُ تَجُرُّ الفَقرَ؛(۷)
امانتدارى روزى مى آورد و خيانت در امانت فقر.

توجه به امانتداری
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
لا تَنظُروا إِلى كَثرَةِ صَلاتِهِم وَ صَومِهِم وَ كَثرَةِ الحَجِّ و َالمَعروفِ و َطَنطَنَتِهِم بِاللَّيلِ، و َلكِنِ انظُروا إِلى صِدقِ الحَديثِ و َأَداءِ الامانَةِ؛(۸)
به زيادى نماز و روزه و حج و احسان و مناجات شبانه مردم نگاه نكنيد، بلكه به راستگويى و امانتدارى آنها توجه كنيد.

امانتدار باش حتی برای…
امام على (عليه السلام) فرمودند:
لا تَخُن مَنِ ائتَمَنَكَ وَ إِن خانَكَ و َلا تُذِع سِرَّهُ و َإِن أَذاعَ سِرَّكَ؛(۹)
به كسى كه تو را امين قرار داده است خيانت مكن هر چند او به تو خيانت كرده باشد و راز او را فاش مساز اگر چه او راز تو را فاش ساخته باشد.

به این شخص امانت مسپار
امام على (عليه السلام) فرمودند:
لا تَمَنَنَّ مَلولاً؛(۱۰)
شخص به ستوه آمده و رنجيده را امين مشمار.

سزای خائن به امانت
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
مَن خانَ أَمانَةً فِى الدُّنيا وَ لَم يَرُدَّها إِلى أَهلِها ثُمَّ أَدرَكَهُ المَوتُ ماتَ عَلى غَيرِ مِلَّتى و َيَلقَى اللّه  وَ هُوَ عَلَيهِ غَضبانٌ؛(۱۱)
كسى كه در دنيا به امانتى خيانت كند و آن را به صاحبش برنگرداند و آنگاه بميرد بر دين من نمرده است و با خدا ديدار مى كند در حالى كه بر او خشمگين است.

به غير امين امانت نسپار
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
مَنِ ائتَمَنَ غَيرَ أَمينٍ فَلَيسَ لَهُ عَلَى اللّه  ضَمانٌ لأَنَّهُ قَد نَهاهُ أَن يَاتَمِنَهُ؛(۱۲)
هر كس به فردى غير امين امانت بسپارد، خداوند ضامن او نيست، زيرا او را از امانت سپارى به غير امين بازداشته است.

اهمیت مواظبت از امانت
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
لَيسَ مِنّا مَن يُحَقِّرُ الامانَةَ حَتّى يَستَهلِكُها إِذَا استُودِعَها؛(۱۳)
از ما نيست كسى كه امانت را كوچك بشمارد و از آن مواظبت نكند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.

غبطه هنگام مرگ
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
إِنَّهُ قالَ لِبَعضِ شيعَتِهِ ـ عَلَيكُم بِالوَرَعِ و َالاِجتِهادِ، وَ صِدقِ الحَديثِ و َأَداءِ الامانَةِ و َالتَّمَسُّكِ بِما أَنتُم عَلَيهِ، فَإِنَّما يَغتَبِطُ أَحَدُكُم إِذا انتَهَت نَفسُهُ إِلى هاهُنا، وَ أَومى بِيَدِهِ إِلى حَلقِهِ؛(۱۴)
همانا ایشان به بعضى از شيعيان خود فرمودند: بر شما لازم است پرهيزكارى و تلاش و راستگويى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زيرا هر يك از شما به هنگام جان دادن، غبطه او را خواهند خورد.

سبب دوستی خدا و پیغمبر(ص)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
إِن أَحبَبتُم أَن يُحِبَّكُمُ اللّه  و َرَسولُهُ فَأَدّوا إِذَا ائتُمِنتُم و َاصدُقوا إِذا حَدَّثتُم وَ أَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَكُم؛(۱۵)
اگر مى خواهيد كه خدا و پيغمبر شما را دوست بدارند وقتى امانتى به شما سپردند رد كنيد و چون سخن گوييد راست گوييد و با همسايگان خود به نيكى رفتار نماييد.

مکارم ۱۰ گانه
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
اَلمَكارِمُ عَشرٌ، فَإنِ استَطَعتَ أن تَكونَ فيكَ فَلتَكُن… : صِدقُ الَبسِ، وَ صِدقُ اللِّسانِ، و َأداءُ الامانَةِ، و َصِلَةُ الرَّحِمِ، و َإقراءُ الضَّيفِ، وَ إطعامُ السّائِلِ، وَ المُكافاةُ عَلىَ الصَّنائعِ، و َالتَّذَمُّمُ لِلجارِ، و َالتَّذَمُّمُ لِلصّاحِبِ، و َرَأسُهُنَّ الحَياءُ؛(۱۶)
مكارم ده تاست: اگر مى توانى آنها را داشته باش … : استقامت در سختى ها، راستگويى، امانتدارى، صله رحم، ميهمان نوازى، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه، مراعات حق و حرمت رفيق و در رأس همه، حيا.

خیر دنیا و آخرت
امام على (عليه السلام) فرمودند:
أَربَعٌ مَن أُعطيَهُنَّ فَقَد أُعطىَ خَيرَ الدُّنيا و َالخِرَةِ صِدقُ حَديثٍ و َأَداءُ أَمانَةٍ وَ عِفَّةُ بَطنٍ و َحُسنُ خُلقٍ؛(۱۷)
چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است: راستگويى، اداء امانت، حلال خورى و خوش اخلاقى.

آزمون امانتداری
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
لا تَغتَرّوا بِصَلاتِهِم و َلا بِصيامِهِم، فَإِنَّ الرَّجُلَ رُبَما لَهِجَ بِالصَّلاةِ و َالصَّومِ حَتّى لَو تَرَكَهُ استَوحَشَ ، وَ لكِنِ اختَبِروهُم عِندَ صِدقِ الحَديثِ و أداءُ الامانَةِ؛(۱۸)
فريب نماز و روزه مردم را نخوريد، زيرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى كند كه اگر آنها را ترك گويد، احساس ترس مى كند، بلكه آنها را به راستگويى و امانتدارى بيازماييد.

صفتی امیدوار کننده
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
إِذا رَأَيتَ مِن أَخيكَ ثَلاثَ خِصالٍ فَارجُه ُ: اَلحَياءُ و َالمانَةُ و َالصِّدقُ؛(۱۹)
هر گاه در برادر (دينى) خود سه صفت ديدى به او اميدوار باش: حيا، امانتدارى و راستگويى.

سبب قرب به پیامبر(ص) در قیامت
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
أَقْرَبُكُمْ مِنِّي غَداً فِي الْمَوْقِفِ أَصْدَقُكُمْ لِلْحَدِيثِ وَ آدَاكُمْ لِلْأَمَانَةِ وَ أَوْفَاكُمْ بِالْعَهْدِ وَ أَحْسَنُكُمْ خُلُقاً وَ أَقْرَبُكُمْ مِنَ النَّاس‏؛(۲۰)
نزديك ترين شما به من در قيامت، راستگوترين، امانتدارترين، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است.

اداى امانت حتی به کارگر
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
ثَلاثٌ لَيسَ لاَحَدِ النّاسِ فيهِ رُخصَةٌ: بِرُّ الوالِدَينِ مُسلِما كانَ اَؤ كافِرا وَ الوَفاءُ بِالعَهدِ لِمُسلِمٍ اَو كافِرا وُ الاَمانَةُ اِلى مُسلِمٍ كانَ اَؤ كافِرا؛(۲۱)
سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست: نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.

صفات پیامبران
امام صادق (عليه السلام) فرمودند:
إِنَّ اللّه‏َ عَز َّوَ جَلَّ لَم يَبعَث نَبيّا إِلاّ بِصِدقِ الحَديثِ و َأَداءِ المانَةِ إِلَى البَرِّ و َالفاجِرِ؛(۲۲)
خداى عزوجل هيچ پيامبرى را نفرستاد، مگر با راستگويى، و برگرداندن امانت به نيكوكار و يا بدكار.

خيانت در امانت = فقر
امام موسى كاظم (عليه السلام) فرمودند:
اَداءُ الاَمانَةِ وَ الصِّدقُ يَجلِبانِ الرِّزقَ، و َالخيانَةُ و َالكَذِبُ يَجلِبانِ الفَقرَ وَ النِّفاقَ؛(۲۳)
اداى امانت و راستگويى روزى را زياد مى ‏كند و خيانت و دروغگويى باعث فقر و نفاق مى‏ شود.

برترین ایمان
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
أفضَلُ الإیمانِ الأمانَةُ؛(۲۴)
برترین ایمان، امانتدارى است.

دروغگو امانتدار نيست
امام على (عليه السلام) فرمودند:
لَيسَ لِكَذوبٍ اَمانَةٌ، وَ لا لِفُجورٍ صيانَةٌ؛(۲۴)
دروغگو امانتدار نيست و بدكار، نگهدارنده اسرار.

از نشانه های منافق
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) فرمودند:
ثَلاثٌ مَن كُنَّ فيهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ اِن صامَ وَ صَلّى وَحَجَّ وَ اعتَمَرَ و َقالَ «اِنّى مُسلِمٌ» مَن اِذا حَدَّثَ كَذِبَ وَ اِذا وَعَدَ اَخلَفَ وَ اِذَا ائتُمِنَ خانَ؛(۲۵)
سه چيز است كه در هر كس باشد منافق است اگر چه روزه دارد و نماز بخواند و حج و عمره كند و بگويد من مسلمانم، كسى كه هنگام سخن گفتن دروغ بگويد و وقتى كه وعده دهد تخلف نمايد و چون امانت بگيرد، خيانت نمايد.

پیامبر امین
ابن شهر آشوب نقل می کند:
كانَ النَّبىّ صلى ‏الله ‏عليه ‏و ‏آله قَبلَ المَبعَثِ مَوصوفا بِعِشرينَ خَصلَةً مِن خِصالِ الاَنبياءِ لَوِ انفَرَدَ واحِدٌ بِاَحَدِها لَدَلَّ عَلى جَلالِهِ فَكَيفَ مَنِ اجتَمَعَت فيهِ؟! كانَ نَبيّا اَمينا، صادِقا، حاذِقا، اَصيلاً، نَبيلاً، مَكينا، فَصيحا، عاقِلاً، فاضِلاً، عابِدا، زاهِدا، سَخيا، كميا، قانِعا، مُتَواضِعا، حَليما، رَحيما، غَيورا، صَبورا، مُوافِقا، مُرافِقا، لَميُخالِط مُنَجِّما وَ لا كاهِنا و لا عَيافا؛(۲۶)
رسول اكرم صلى ‏الله‏ عليه ‏و ‏آله پيش از مبعوث شدن، بيست خصلت از خصلت‏هاى پيامبران را دارا بودند، كه اگر كسى يكى از آنها را داشته باشد، دليل عظمت اوست؛ چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين، راستگو، ماهر، اصيل، شريف، استوار، سخنور، عاقل، با فضيلت، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و با شهامت، قانع، متواضع، بردبار، مهربان، غيرتمند، صبور، سازگار، و نرم‏خو بودند و با هيچ منجّم (قائل به تأثير ستارگان)، غيب‏گو و پيش‏گويى هم‏نشين نبودند.

پی نوشت ها:
۱-  دخان آیه ۱۷/ شعراء آیه ۱۰۶، ۱۲۵، ۱۴۲، ۱۶۲، ۱۷۸
۲- نساء، آیه ۵۸
۳- بقره، آیه۲۸۳
۴- عيون اخبار الرضا ج۲، ص۲۹، ح۲۵
۵- كافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۱۰۴، ح۵
۶- امالى(صدوق) ص ۲۴۵ {literal}{{/literal}شبیه این حدیث در کافی(ط-الاسلامیه)ج۵، ص۱۳۳، ح۴{literal}}{/literal}
۷- تحف العقول ص۲۲۱ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۸، ص۶۰، ح۱۳۸
۸- عیون اخبار الرضا ج۲، ص۵۱ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۲، ص۱۱۴، ح۵ {literal}{{/literal}شبیه این حدیث در امالی(صدوق) ص۳۰۳{literal}}{/literal}
۹- مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج۹ ،ص۱۳۶ ، ح۱۰۴۷۶ – بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۴، ص۲۰۸
۱۰- نهج البلاغه(صبحی صالح) ص۵۰۶ ، حكمت ۲۱۱
۱۱- من لا یحضر الفقیه ج۴ ، ص ۱۵ / امالى (صدوق) ص ۴۳۰
۱۲- وسایل الشیعه ج ۱۹ ، ص۸۴ ،ح۲۴۲۱۰ / بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۱۰۰، ص۱۷۹، ح۳
۱۳- بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۲، ص۱۷۲، ح۱۳ {literal}{{/literal}شبیه این حدیث در مستدرک الوسایل و مستنبط المسایل ج۱۴، ص۱۳،ح۱۵۹۶۷ {literal}}{/literal}
۱۴- دعائم الاسلام ج۱، ص۶۶
۱۵- نهج الفصاحه ص۲۶۴ ، ح ۵۵۴
۱۶- خصال ج۲ ، ص۴۳۱
۱۷- شرح آقا جمال خوانساری بر غررالحكم و دررالکلم ج۲، ص۱۵۱، ح۲۱۴۲
۱۸- كافى(ط-الاسلامیه) ج۲، ص۱۰۴، ح۲
۱۹- نهج الفصاحه ص۱۹۳ ، ح ۲۰۵
۲۰- تحف العقول ص۴۶ {literal}{{/literal}شبیه این حدیث در بحارالأنوار(ط-بیروت) ج۷۲، ص۹۴، ح۱۲{literal}}{/literal}
۲۱- نهج الفصاحه ص۴۱۶ ،ح۱۲۶۴
۲۲- كافى(ط-الاسلامیه) ج ۲، ص ۱۰۴، ح ۱ / مجموعه ورام ج۲ ،ص۱۸۸
۲۳- تحف العقول ص۴۰۳ / بحارالأنوار(ط-بیروت) ج ۷۵، ص ۳۲۷
۲۴- غرر الحکم و درر الکلم،ح ۲۹۰۵
۲۵- تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص۲۲۰ ،ح۴۳۸۷
۲۶- نهج الفصاحه ص۴۲۲، ح ۱۲۸۰/ تحف العقول، ص۳۱۶
۲۷- مناقب (ابن شهر آشوب) ج ۱، ص ۱۲۳
/آ