انشقاق در جهان عرب

بصیر، افزایش تحرکات جریان تروریستی داعش در دو کشور عراق و سوریه و قدرت گیری فزاینده شعب این گروه در لیبی، یمن، مصر، افغانستان، کشورهای جنوبی حاشیه خلیج فارس و… زمینه انشقاق بیش از پیش میان کشورهای عربی در تقابل با دولت حاکم بر سوریه را فراهم آورده است.

انفجار احتمالا تروریستی هواپیمای گردشگری در صحرای سینای مصر، انفجارهای انتحاری رخ داده در صنعا، کویت و شرق عربستان بیش از پیش بر نگرانی ها نسبتا به تحرکات این گروه تروریستی افزوده تا آن جا که موجب شکافی عظیم میان رهبران عربی نسبت به آینده سوریه شده است.

از زمان آغاز بحران در سوریه به جز عراق، لبنان و الجزایر عموم کشورهای عربی همت خویش را برای اسقاط بشار اسد گذاردند، با این وجود و با افزایش تحرکات داعش، گویا برخی کشورهای عربی در مواضع خویش تجدید نظر نموده اند که در راس آن ها می توان به مصر، اردن و عمان اشاره نمود. در رابطه با چرایی این تجدید نظر دلایل متعددی ذکر شده است.

مشارکت مستقیم روسیه/ استقبال قاهره

قریب به چهل روز از آغاز حملات هوایی روسیه به سوریه می گذرد، حملاتی که با پشتیبانی ایران و سایر نیروهای مقاومت در پی تغییر معادلات در خاورمیانه بر آمده است. حضور روس ها در سوریه را اولین اقدام فرا منطقه ای روسیه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی قلمداد کرده اند. حفظ پایگاه دریایی روسیه در طوطوس، مقابله با تکفیری ها که شماری از آنها دارای تابعیتی روسی هستند در کنار عدم تبدیل سوریه به لیبی و عراق پس از سقوط معمر قذافی و صدام حسین را می توان از جمله اهداف روس ها در این باره دانست، امری که با سیاست تهاجمی ولادمیر پوتین پس از اقداماتش در گرجستان و اوکراین تکمیل شده و زمینه ظهور جنگنده های روس بر فراز آسمان سوریه را فراهم آورده است.

عدم حمایت ایالات متحده آمریکا از شماری از رهبران عربی پس از وقوع بیداری اسلامی زمینه بی اعتمادی فزاینده رهبران عرب به واشنگتن را در پی داشته و این امر ناخودآگاه موجب نزدیکی روزافزون برخی دول عربی به مسکو را فراهم آورده است. کودتا علیه محمد المرسی به رهبری ژنرال السیسی و ناخوشایندی واشنگتن از این امر بیش از پیش موجب اتخاذ راهبردی واحد از سوی قاهره و مسکو شده تا آن جا که روابط فی مابین به گونه ای چشمگیر در طول یک سال اخیر افزایش یافته است. در همین رابطه سرگئی چمزوف رئیس شرکت فناوریهای دولتی روسیه موسوم به «روستک» روز یکشنبه اعلام کرد این کشور با مصر درباره تحویل سامانه ضد موشک های بالستیک «آنتی-۲۵۰۰  و سامانه موشک های سطح به هوای «بوک» گفتگو می کند. این در حالی است که مصر  تا پیش از آن متحد بی چون چرای واشنگتن در منطقه محسوب شده و تمامی تسلیحات مورد نیاز خود را از طریق آمریکا تامین می نمود.

دولت مصر به ریاست عبدالفتاح السیسی پس از سقوط هواپیمای روسی در دشوارترین شرایط خود قرار گرفته است. قاهره که از مشکلات اقتصادی و کاهش ذخایر ارزی خارجی رنج می برد پس از سقوط این هواپیما با خروج گسترده گردشگران روبرو شد که ضربه جدی به صنعت گردشگری مصر است که اصلی ترین منابع تامین درآمد این کشور محسوب می شود.

حادثه ناگوار فوق آن چنان که از شواهد امر پیداست و مورد تاکید داعش نیز قرار گرفته توسط شاخه این گروه در شبه جزیره ی سینا صورت پذیرفته است. نبرد دولت نظامی السیسی با تکفیری های موسوم به ولایت سینا ضربات مهلک امنیتی و اقتصادی را برای مصر در بر داشته و همین امر اکنون مصر را بر مقابله با تکفیری ها بیش از پیش مصمم ساخته است، تکفیری هایی که مرکز آن ها اکنون در رقه سوریه قرار داشته و به گونه ای پیدا و پنهان مورد حمایت ترکیه، سعودی و قطر قرار دارند.

برآورد سیاست خارجی مصر در طول یک سال اخیر گواه آن است که قاهره با تغییر مشی نسبت به دولت المرسی در قبال سوریه ضرورتی بر تضعیف دولت اسد نیافته و بر خلاف آن در پی دفاع از تمامیت ارضی سوریه برآمده است. قاهره بر این باور است که هرگونه تغییر معادلات در سوریه به نفع تکفیری های داعش زمینه قدرت گیری فزاینده آن ها در منطقه و به ویژه در صحرای سینا را در برخواهد داشت.

تاکید مکرر رهبران مسکو مبنی بر افزایش کشورهای مشارکت کننده جهت حل بحران در سوریه را در این راستا می توان ارزیابی نمود، آن جا که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در مصاحبه با شبکه تلویزیونی روسیا-١ گفت که به اعتقاد دولت روسیه، ایران، مصر، اردن، امارات متحده عربی و قطر باید در مذاکرات برای حل بحران سوریه شرکت داده شوند. حضور توامان مصر و اردن در نشست های مرتبط با سوریه ضمن تقویت حامیان نظام سوریه زمینه گسست در جبهه ی واحد عربی را در تقابل با نظام بشار اسد در بر خواهد داشت.

نزدیکی امان-مسکو

از مرزهای اردن هاشمی با سوریه در طول پنج سال اخیر به عنوان مسیری ترانزیتی جهت حضور تروریست های تکفیری، ارسال سلاح و آموزش مخالفین مسلح بشار اسد نام برده می شود. با این حال قدرت گیری فزاینده تکفیری های داعش و نگرانی از گسیل افکار وهابیت به جامعه اردن زمینه انعطاف مواضع امان را در بر داشته است. رسانه های منطقه تا همین چندی پیش از احتمال حمله ی نظامی داعش به اردن خبر داده بودند. شهر معان در نزدیکی مرزهای این کشور با عراق مدام سایه تهدید از سوی داعش را به گونه ای ملموس احساس می نمود.

حال و با مشارکت مستقیم روسیه در سوریه گویا زمینه برای تجدید نظر در مواضع دولت اردن هاشمی فراهم شده است. سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه بعد از دیدار با ناصر جوده همتای اردنی خود در وین در کنفرانس مطبوعاتی مشترک گفت: نیروهای مسلح روسیه و اردن درخصوص هماهنگی عملیات خود از جمله عملیات نیروی هوایی بر فراز سوریه توافق کردند.

اردن هم پیمان آمریکا و از اعضای ائتلاف بین المللی ضد داعش به سرکردگی واشنگتن به شمار می رود و اعلام توافق مسکو و امان درباره هماهنگی عملیات در سوریه جایگاه روسیه در مقابله با واشنگتن را تقویت می کند، بویژه که آمریکا و روسیه هریک موضع خودش را درباره چگونگی حل درگیری در سوریه دارد.

الجزیره در این رابطه می نویسد: گمان می رود تفاهم روس ها و اردنی ها اهمیت سیاسی زیادی دارد. روس ها و اردنی ها ظاهرا توافق کرده اند، در هر گونه راه حل نهایی، نهادهای دولتی سوریه را دست نخورده بگذارند. اردن با شورشیان میانه رو و کسانی که ارتش سوریه را ترک کرده اند، ارتباط دارد و اینها افرادی هستند که روسیه امیدوار است در آینده مجددا به ارتش سوریه بپیوندند.

جواد العنانی معاون سابق وزیر خارجه اردن می گوید زمانی که پس از تهاجم ۲۰۰۳ تحت رهبری آمریکا ارتش عراق از هم پاشید، این کشور دچار آشوب شد. او فکر می کند روسیه از تکرار سناریوی مشابه در سوریه جلوگیری می کند تا جای پای خود را در منطقه حفظ کند. وی می گوید: «ما مایل هستیم به دنبال راه هایی برای جذب شدن مجدد اپوزیسیون صلح طلب سوریه به ارتش و نهادهای این کشورباشیم. آن ها گلایه های موجهی دارند که باید شنیده شود و اگر ما می خواهیم به یک راه حل مسالمت آمیز برسیم، باید به مطالبات آن ها احترام گذاشته شود. »

به نظر می رسد ملک عبدالله پادشاه اردن، شخصا به همکاری با روس ها تمایل دارد. او این هفته با سران قبایل معان، درباره اهمیت این توافق برای امنیت اردن صحبت کرد. این امر می تواند نشانه ای باشد از اینکه روسیه اکنون یکی از نقش آفرینان قدرتمند در سوریه تلقی می شود.

سیاست میانه عمان/ شکاف در صفوف اعراب

یوسف بن علوی به عنوان وزیر خارجه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس چندی پیش عازم دمشق شده و به دیدار با بشار اسد پرداخت، امری که بر مشروعیت بین المللی بشار اسد افزود. شورای همکاری خلیج فارس پیشتر با مخالفت با نظام سوریه نماینده اپوزیسیون سوریه را به رسمیت شناخته بود.

دولت عمان از زمان آغاز بحران در سوریه بر خلاف سایر کشورهای عربی سفارت خود در دمشق را تعطیل ننمود با این حال از هرگونه دیدار از سوریه و یا حمایت از رئیس جمهور این کشور امتناع می ورزید، دیدار اخیر بن علوی از دمشق را می توان آغازی برای تغییر رویه ی مسقط قلمداد نمود، رویه ای که سلطان قابوس را بیش از پیش از ائتلاف آمریکایی-سعودی دور ساخته و به ائتلاف روسی-ایرانی نزدیک نموده است.

برآورد تحولات کنونی منطقه به وضوح بیانگر تغییر معادلات در جهان عرب است، اکنون علاوه بر عدم حمایت عراق، لبنان، الجزایر و دولت مستقر در یمن از سیاست های سعودی و قطر در سوریه، به نظر می آید که مصر، اردن هاشمی و سلطنت عمان نیز به تعدیل سیاست خویش در قبال نظام سوریه بپردازند، سیاستی که می توان آن را ضمن حضور روس ها در منطقه ناشی از نگرانی احتمالی از قدرت گیری تکفیری ها دانست.

ناکامی واشنگتن

روزنامه جروزالم پست در شماره امروزش به نکته ای کلیدی اشاره نمود و نوشت ظاهرا غرب ادامه موجودیت گروه دولت اسلامی (گروه تکفیری صهیونیستی داعش) و بشار اسد را پذیرفته است. نویسنده مقاله جروزالم پست نوشت: «گفتگوهای جمعه گذشته در وین با هدف احیای فرایند دیپلماتیک برای حل و فصل بحران سوریه همانطور که انتظار می رفت نتیجه قابل توجهی نداشت.»

به نوشته ای این روزنامه صهیونیستی در همین حال، اعلام این خبر از سوی آمریکا مبنی بر این که قصد دارد تعداد کمی از نیروهای عملیات ویژه خود را به شمال شرق سوریه اعزام کند نشان دهنده اصلاح برنامه فاجعه بار قبلی و رها شده فعالی «آموزش و تجهیز» شورشیان میانه رو در این کشور است. اما بعید به نظر می رسد حضور مشاوران آمریکایی منجر به تغییرات اساسی در این زمینه شود.

سرمقاله نویس این روزنامه اسرائیلی نتیجه می گیرد: «بی نتیجه بودن گفتگوهای وین و ابعاد محدود مداخله اخیر آمریکا در سوریه نشان می دهد که غرب با وجود هر سیاستی که اعلام کرده است، به ادامه حکومت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و موجودیت داعش تا آینده ای قابل پیش بینی تن داده است. آن چه امروز پیگیری می شود، سیاست مهار است و بیان این که هر حرکتی فراتر از این در حال انجام است، یک بلوف است.

با این حال مداخله روسیه در سوریه گویا موجب برهم خوردن سیاست آمریکا را در بر داشته تا آن جا که اشتون کارتر صراحتا و با عصبانیت نسبتا به این رویکرد روس ها موضع گرفت و گفت: «سیاستهای خارجی روسیه برای نظام بین‌الملل مشکل‌آفرین شده است.» وزیر دفاع آمریکا مقامات کرملین را به نقض حاکمیت ملی اوکراین و گرجستان، تلاش برای ارعاب کشورهای حوزه دریای بالتیک و دامن زدن به جنگ داخلی در سوریه متهم کرده است.

حضور مستقیم روس ها در سوریه و تغییر مشی شماری از کشورهای عربی نسبت به آینده سوریه، مقامات آمریکایی را بیش از پیش دچار سردرگمی نموده است. نیویورک تایمز در شماره امروزش می نویسد:« اکنون و با گذشت یک سال از تشکیل ائتلاف ضد داعش، متحدان عرب آمریکا در این ائتلاف خود را از آن کنار کشیده اند.»

به نوشته ی نیویورک تایمز: «مقامات آمریکایی کوشیده بودند این تصور شکل نگیرد که حملات هوایی به داعش در عراق و سوریه یک جنگ عمدتا آمریکایی است اما به نظر می رسد دغدغه بیشتر رهبران کشورهای خلیج فارس حمایت از شورشیانی است که با دولت بشار اسد رئیس جمهور سوریه می جنگند. حالا برخی از این مقامات با تاسف می گویند شرکای عرب بی سر و صدا آمریکا را تنها گذاشته اند تا بار اصلی جنگ هوایی در سوریه را در بر دوش بگیرد.»

بیشتر حملات هوایی در سوریه در یک سال گذشته توسط آمریکا انجام گرفته است و دیگر کشورهای متحد تمرکز خود را بر هدف قرار دادن داعش در عراق معطوف کرده اند.

ژنرال چارلز کیو براون پسر ، که فرمادهی جنگ هوایی را از یک مرکز فرماندهی ۶۰ میلیون دلاری در پایگاه هوایی بزرگ العدید در قطر بر عهده دارد، درباره متحدان عرب واشنگتن گفت:«آنها همگی به کارهای دیگر مشغولند. یمن هدف اصلی آنهاست.»

بر اساس اطلاعاتی که مقامات ائتلاف هفته گذشته منتشر کردند، امارات عربی متحده آخرین بار در ماه مارس در سوریه حملات هوایی داشت، اردن ماه اوت و عربستان هم ماه سپتامبر. اما متحدان عرب تاکید می کنند به رغم این که فعالیت آن ها کمتر شده است، هنوز هم نقش نظامی اساسی در این جنگ دارند.

تحولات فوق در حالی است که آمریکا نسبت به تغییر نگرش مصر نسبت به آینده سوریه و همکاری بیش از پیش این کشور با مسکو بسیار نگرانند. مصر در طول دهه های سپری شده همواره از وزن بالایی در جهان عرب برخوردار است، لذا هرگونه تغییر موضع از سوی این کشور زمینه انشقاق فزاینده در میان اعراب را در برخواهد داشت.

فرهنگ نیوز