ضعف مفرط جامعه مدنی علت اصلی جنبش های دانشجویی

روز دانشجو، در ایرانبه ۱۶ماه آذراطلاق می‌شود. این روز، به یاد سه دانشجو (دو هوادار حزب توده ایرانو یک هوادار جبهه ملی ایران) که هنگام اعتراض به دیدار رسمی ریچارد نیکسوننایب رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکاو همچنین از سرگیری روابط ایران با بریتانیا، در تاریخ ۱۶ آذر ۱۳۳۲ (حدود چهار ماه پس از کودتای ۲۸ مردادهمان سال) در دانشگاه تهرانکشته شدند، گرامی داشته می‌شود.به همین دلیل به مناسبت فرا رسیدن این روز بزرگ با دکتر کیوان کاوه مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل سیاسی هم کلام شدیم که خواند آن خالی از لطف نیست.

عدم آزادی و خفقان در دولت پهلوی اول

در تاریخ صد ساله اخیر ایران اتفاقات زیادی رخ داد که از جمله آن می توانیم به نهضت مشروطه اشاره کنیم و در ادامه از اتفاقاتی که در دوران پهلوی صورت پذیرفت به عنوان برگ های زرینی از تاریخ اجتماعی سیاسی ایران باشد و در عین حال هر کدام به نوعی پیش زمینه ای برای ورود مردم و جامعه ایران در پیوستن به بزرگترین واقعه تاریخی کشور یعنی انقلاب اسلامی ایران می تواند باشد.

در دوران پهلوی و به ویژه رضاخان خفقان شدیدی وجود داشت، هیچگونه مبارز و مبارزه سیاسی و اجتماعی در ایران وجود نداشت و در واقع دولت رضاخان اجازه هیچگونه اعتراضی را به مردم جامعه نمی داد و در نطفه خفه می کرد.

همانطور که رضاخان را انگلیسی ها به سلطنت رساندند در اواخر جنگ جهانی دوم از حکومت بر ایرانی ها برداشتند و یک دوران فطرتی در زمان حکومت پهلوی دوم یعنی محمد رضا شاه اتفاق افتاد و بین سال های ۲۰ تا ۳۲ دوران آزادی نسبی به دلایل مختلفی چون خروج رضا خان از ایران انفجار اجتماعی در کشور صورت پذیرفت و آزادی ها بیشتر شد، افکاری چون سوسیالیستی و کمونیستی از بلوک شرق به ایران وارد و همچنین از غرب افکاری چون دموکراسی خواهی و لیبرالی نیز وارد ایران شد.

دانشگاه کانون اصلی مبارزه با رژیم پهلوی/ ترویج افکار مذهبی به طور غیر مستقیم در دانشگاه ها

بعد از تاسیس دانشگاه در ایران این نهاد همیشه یکی از نقاط قوت شیوه جدید حکومت در ایران بود، یعنی حکومت پهلوی مدعی بود که ما شیوه قدیمی و سنتی را در ایران منسوخ کردیم و دانشگاه ها را به شکل غربی در ایران افتتاح کردیم و از این پس برای فرهنگ سازی، دانشگاه به عنوان یکی از امید های ما حسوب می گردد، اما این مسئله دقیقا برعکس شد و دانشگاه به عنوان یکی از بزرگترین کانون های مبارزه با رژیم منحط پهلوی شد و علت اصلی این امر چند چیز بود، یکی از این عوامل این امر بود که دانشجویان ما از بطن جامعه وارد دانشگاه شده بودند و جامعه ما علیرغم اینکه تبلیغات سکولاریسمی در آن چه از زمان پهلوی اول و چه از زمان پهلوی دوم در جامعه انجام می شد قشرعظیمی از جامعه ما سنت گرا و وابسته به شعائر اسلامی و مذهبی بودند و اگر کسی به دانشگاه وارد می شد با همان پایه و اساس مذهبی به تحصیل می پرداخت، از طرفی در دانشگاه ها اساتیدی وجود داشتند که این افراد با توجه به اینکه با بخش مهمی از آموزه های غربی آشنا بودند باز هم تمایلات مذهبی داشتند، اساتیدی چون شهید مطهری، شهید بهشتی و مرحوم طالقانی که یا به صورت مستقیم به تدریس می پرداختند و یا اینکه به صورت غیر مستقیم افکارشان در دانشگاه ترویج داده می شد.

۱۶ آذر، روز مبارزه دانشجویان با استکبار

از طرفی دولت پهلوی دوم هم خود را به نوعی مدیون پشتیبانی های آمریکا می دانست که بزرگترین آن کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲از سوی آنها می باشد و شاه با حمایت آمریکا و اسرائیل مجددا به ایران بازگشت و دانشجویان از این وقایعی که صورت می پذیرفت بسیار ناراحت بودند، بنابراین یکی از کانون های مبارزه با رژیم شاهنشاهی در دانشگاه ها شکل گرفت.

۱۶ آذر هم یکی از همان برگ های زرین و روزهای به یاد ماندنی در ایران است که دانشجویان در آن اعتراضاتی که به رژیم پهلوی بود تظاهرات کردند و در این بین سه دانشجو به شهادت می رسند و عده ای نیز دستگیر و زخمی شدند.۱۶ آذرهای زیادی در ایران شکل گرفت و از این روز به عنوان یکی از روزهای شاخص مبارزات دانشجویی نام می بریم و در این مبارزات جریان اسلامی که غالب بود در دانشگاه ها منجر به این اتفاق شد.

استفاده اهرمی از دانشجویان در فتنه ۸۸

دانشگاه صرفا محلی برای تحصیل و ارتقای علمی افرادی است که به آن وارد می شوند اما کسانی که به این محیط وارد می شوند دارای اطلاعات و آگاهی های اجتماعی هستند، دانشجو علاوه بر اینکه باید برای فردای خود در جامعه آماده شود، به نوعی نسبت به اتفاقات جامعه آگاهی پیدا می کند، نوع نگرش و دیدگاه افراد در دانشگاه نیز خاص است و در دانشگاه کشورهایی چون ایران می تواند مکانی برای ابراز اعتراض نسبت به وضعیت موجود باشد.

اصولا جنبش دانشجویی در کشورهایی رخ می دهد که در آن کشورها جامعه مدنی از ضعف مفرطی برخوردار است، NGO  ها کارایی زیادی ندارند، اصناف و اتحادیه ها یا وجود ندارد و یا اگر هم هست بسیار ضعیف و غیر فعال است بنابراین دانشجویان به نوعی مجبور به اعتراض می شوند و چون از جامعه وارد دانشگاه می شوند مشکلات را به راحتی لمس می کنند و نمی توانند با آن کنار بیایند.

در فتنه ۸۸ هم از دانشجویان به نوعی همانند یک اهرم استفاده و در ضدیت با امنیت کشور حتی سوء استفاده کردند، در واقع در آن فتنه دانشجویان به علل مختلف مورد سوء استفاده قرار گرفتند و در واقع این جنبش به نوعی تحرک منفی بوده است.