واکاوی مبانی فلسفی اختلافات سیاسی ایران و آمریکا

بصیر، اختلافات سیاسی بین ایران و آمریکا که از نخستین روزهای سال ۱۹۷۹ میلادی با وقوع انقلاب اسلامی ایران به رهبری آیت الله خمینی ( ره ) به وقوع پیوست آغاز گردیده است و با بحران گروگانگیری ۴۴۴ روزه کارمندان سفارت آمریکا در تهران به اوج خود رسید. تا کنون و برغم بیش از سه دهه روابط پر تنش، مناسبات دو کشور متشنج تر از گذشته ادامه دارد.

سنجش و واکاوی سیر تحولات و تطورات روابط ایران و آمریکا بازتاب دهنده این موضوع است که این بغرنجی و پیچیدگی بسی فراتر از انگاره های مشابه خود در جهان می باشد. به عنوان نمونه اختلافات بین آمریکا و جمهوری خلق چین  ( PRC )، جمهوری دمکراتیک خلق کره  ( DPRK ) و اتحاد جماهیر شوروی ( USSR ) و … شامل فراز ها و فرودهایی بوده است اما در تمامی این موارد ایالات متحده آمریکا روابط سیاسی خود را با این کشور ها حفظ کرده و نمایندگی های سیاسی  خود را نیز در آن کشور ها برپا نموده و بکلی اقدام به قطع روابط با دولت های متخاصم یا رقیب خود نکرده بود. ایران اما، در این بین یک استثنا است. پرسش اساسی در اینجا این است که چه علت یا عواملی این دو کشور را رو در روی یکدیگر قرار داده؛ بگونه ای که در طول بیش از سی سال هیچ تماس مستقیم دیپلماتیک بین دو کشور،  بجز واقعه ایران – کنترا برای آزادی گروگان های آمریکایی در لبنان در میانه دهه ۸۰ میلادی و نشست های متعدد  ۱+۵ که پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل شامل کشورهای: آمریکا، انگلستان، فرانسه، چین، روسیه و آلمان تشکیل شده و هدف از تشکیل این گروه هماهنگ کردن واکنش های جهانی نسبت به برنامه‌های هسته‌ای ایران است که این دیدار های دیپلماتیک  در سال نیمه دوم سال ۹۲  صورت نپذیرفته است.

در آغاز باید به پاره ای از شرایط منحصر به فرد ایران در منطقه و جهان اشاره شود، اما پیشاپیش باید اذعان کرد که این شرایط منحصر به فرد به خودی خود دلایل تقابل بین ایران و آمریکا را فراهم نمی آورد و برای درک چرایی آن باید بسی از این سطح عمیقتر رفت.

واژه دولت در زبان فارسی به دو معنای عام و خاص بکار می رود .دولت به معنای عام تقریباً معادل و هم معنی کشور مستقل بکار می رود و به یک واحد سیاسی اطلاق می شود که دارای مشخصات زیر باشد:

سرزمین، جمعیت، حکومت، اقتصاد سازمان یافته، شبکه منظم ارتباطی، حاکمیت و شناسایی از سوی دول خارجی.

کشور ما ایران با برخورداری از جمعیت بیش از ۵/۷۷  میلیون نفری اندکی بیش از ۱ درصد جمعیت دنیا  و با داشتن وسعت ۱۶۵ میلیون هکتاری بیش از ۱ درصد مساحت جهان را به خود اختصاص داده و شانزدهمین کشور پهناور جهان است.

ج. ا. ایران در حال حاضر از شکل خاصی از حکومت جمهوری برخوردار است و از سال ۱۹۴۵ نیز به عضویت سازمان ملل متحد درآمده است. بنابراین ایران از مبانی کشور بودن، به معنای یک کشور مستقل برخوردار است و جزو دول مستعمره، تحت الحمایه، مشترک المنافع، تحت قیومیت یا دیگر اشکال دول غیر مستقل محسوب نمی شود.

ایران از ژوئن ۱۸۸۳ ( ۱۳۰۰ ه ق ) که دولت آمریکا اقدام به تاسیس نخستین کنسولگری خود در ایران نموده و دیپلمات ارشد خود به نام ساموئل گرین بنجامین را به تهران فرستاد روابط خود رابا آمریکا آغاز کرد. ایران نیز متقابلاً در سال ۱۸۵۶ میزرا ابوالحسن شیرازی و سپس در اکتبر ۱۸۸۸ م ( ۱۳۰۶ ه ق ) حاج حسینقلی خان صدر السلطنه فرزند میرزا آقا خان نوری معروف به حاجی واشنگتن را به عنوان نماینده رسمی خود به آمریکا فرستاد.

در اینجا باید عنوان نمود تا ژانویه ۱۹۷۹ و حدوث انقلاب اسلامی در ایران روابط دو کشور همواره رو به رشد بوده و بجزء یک مقطع کوتاه در زمان دکتر مصدق که این روابط به علت اعلام بی طرفی آمریکا در اختلافات نفتی بین دولت ایران و بریتانیا کبیر با رکود و تیرگی روبرو شد، روابطی فزاینده داشته است. اختلافات دو کشور از فردای انقلاب بهمن ۱۳۵۷ و در واقع از دل مبارزات مردمی به رهبری خمینی کبیر آغاز شد.

لازم است در اینجا به فلسفه نظام سیاسی حاکم بر این دو کشور نگاهی انداخته شود. نظام سیاسی حاکم بر آمریکا از نوع جمهوری سکولار است. نظام سیاسی آمریکا در حقیقت با انقلاب ۱۳ کلونی مهاجر نشین بر علیه استعمار بریتانیا و با رهبری چهره هایی همچون جفرسون، توماسون، مادیسون، بنجامین فرانکلین و جرج  واشنگتن به ثمر نشست. در این نظام سیاسی استقلال قوا رعایت شده و نظام پارلمانی از نوع دو مجلسی ( سنا و کنگره) می باشد. در تدوین قوانین این کشور به طور کامل کوشیده شده است روند دین زدایی رعایت شود. به گونه ای که بر اساس قانون مصوب سال ۱۹۹۹ مراسم قرائت دست جمعی دعا توسط ورزشکاران آمریکایی در میادین ورزشی ممنوع شد. بنیانگذاران و پایه گذاران انقلاب آمریکا، پروتستان های فراری، محکومین و تبعیدیان دادگاه های اروپایی، ثروتمندان سرگردان یهودی، روشنفکران ترقی خواه، تکنوکرات هاو بروژواها بوده اند که یوتوپیا یا آرمانشهر خیالی خود را در خاک این سرزمین تازه کشف شده که قوانین آن بر اساس مبانی ماتریالیستی و نه اصول تئوکراتیک ( خداگرایانه ) تدوین شده است می دیدند.

از اینرو جای تعجب وجود ندارد که در این کشور رژه همجنس بازان و ازدواج آنان صورت قانونی به خود  می گیرد. در اینجا نیاز است تا برای ایضاح بیشتر مطلب به تشریح مفهوم پارادایم پرداخته شود. در فاصله سال های ۱۷۶۳ تا ۱۹۷۰ م تامس کوهن فیزیکدان آمریکایی، مفهوم پارادایم را وارد ادبیات علمی جهان کردو از این مفهوم تعبیر و تفسیری به این شرح ارائه داد : پارادایم؛ مجموعه عقاید، ارزشها و تکنیک هایی است که اعضای یک جامعه علمی بکار می گیرند.

تا پیش از انتشار کتاب کاشف الغطا به قلم امام ( ره ) شیعه از یک پارادایم مسلط سیاسی که مورد پذیرش غاطبه علمای آن باشد برخوردار نبوده است. اما پس از انتشار این تئوری، شیعه صاحب یک گفتمان برتر سیاسی در دوره غیبت کبری می شود و با حدوث انقلاب اسلامی در سال ۵۷ این گفتمان از سطح تئوری خارج شده و به عرصه عمل می رسد و بدین ترتیب شیعه با یک پارادایم پر توان که قادر به پاسخگویی به دشوارترین پرسش های فلسفه سیاسی عصر خود می باشد برای نخستین بار پا به عرصه مدیریت سیاسی یک کشور بزرگ اسلامی می گذارد و بانی مــدلـی می شود.  از این رو است که امام ( ره ) ملت ایران را در عصر حاضر بهتر از ملت حجاز در عصر رسول الله (ص)  و ملت عراق در عصر امیر المومنین (ع) می نامند.   این همان نقطه تقابل ایدئولوژیک بین ایران به عنوان یک کشور شرقی اسلامی و آمریکا به عنوان رهبر جهان غرب دین گریز ، می باشد. 

اما به طور کلی با ظهور مکتب پوزیتیویسم یا اثبات گرایی توسط فرانسیس بیکن در قرن شانزدهم، آغاز رنسانس، انقلاب صنعتی و از همه مهمتر طرح تئوری اصل انواع و بقای اصلح توسط ژان لامارک و چارلز داروین رفته رفته کلیسای کاتولیک تحلیل می رود و فیزیوکرات ها و ماتریالیست ها قدرت می یابند  به گونه ای که به تدریج نخبگان این نحله فکری در انجمن های جغرافیایی، فوروم های ماسونی، هیئت تحریریه جراید و مطبوعات اروپایی و آمریکایی، شوراهای کارگری و هیئت های علمی دانشگاه های اروپایی و آمریکایی مشاهده می شوند. این جریان فکری در وقوع انقلاب های آمریکا و سپس فرانسه نقش بسیار پررنگی دارد. نگاهی به دیدگا ههای فکری بزرگان انقلاب آمریکا همچون واشنگتن، فرانکلین، مادیسون، امرسون و … و نیز بنیانگذاران انقلاب فرانسه مانند ماکسیمیلیان روبسپیر، آنتوان مارا و … به خوبی این نظر را تایید می کند. از اینرو  این کشور ج. ا. ایران است که بر پایه فلسفه سیاسی برآمده از دل فقه شیعه، گفتمان سیاسی- اقتصادی و اجتماعی نوینی را به دنیا عرضه کرده است. هلال شیعی منطقه در حال تبدیل شدن به ماه کامل می باشد و احیای شیعه  با مرجعیت ایران یک قطبیت، یک قدرت به ایران می‌دهد هم در بعد سیاسی و هم بعد امنیتی و هم بعد اقتصادی . با بیداری اسلامی صورت گرفته در میان ممالک خاورمیانه بایستی در چند سال آینده منتظر شنیده شدن صداهای تازه ای از این قدرت منطقه ای بود که می رود از قدرت اول خاورمیانه به سوی  یک قدرت جهانی تبدیل شود .

همانطور که رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله خامنه ای فرمودند:

سیاست بسیار حساسِ تعیین‌کننده‌ى خاورمیانه‌اى آمریکا بکلى شکست خورده است؛ این را همه دارند مى‌بینند و همه به آن اعتراف میکنند. در فلسطین شکست خوردند. مزدوران و یاران و همپیمانان نزدیک خود را از دست دادند. یک روز فقط رژیم طاغوتِ فاسدِ پهلوى از دست آنها رفته بود؛ امروز رژیمهاى دیگرى از دست آنها رفتند یا در شرف از دست رفتنند؛ بنابراین متزلزلند. امروز آمریکا در منطقه‌ى غربى آسیا – یعنى همین منطقه‌ى شمال آفریقا و منطقه‌اى که اسم آن را «خاورمیانه» گذاشتند – منزوى است. امروز اسلام در این منطقه زنده است. امروز جوانان با شعار اسلامى وارد میدان میشوند. یک روزى در سى سال پیش، چهل سال پیش، در همین کشورهاى شمال آفریقا، اگر کسى میخواست از انگیزه‌هاى ملى و انقلابى حرفى بزند، به شعارهاى چپ متوسل میشد؛ امروز این حرفها دورافتاده است، این حرفها به زباله‌دان تحویل داده شده است. امروز در این منطقه، حرف رائج، سکه‌ى رائج، سخن قاطع، اســـلام است و قــرآن.

یُرِیدُونَ أَن یُطْفِؤاْ نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ یَأْبىَ اللَّهُ إِلَّا أَن یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکَفِرُونَ(۳۲) سوره توبه

آنها مى‏خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش کنند ولى خدا جز این نمى‏خواهد که نور خود را کامل کند، هر چند کافران ناخشنود باشند!

و به قول شاعر:

چراغی را که ایزد بر فروزد

هر آن کس پف کند ریشش بسوزد

محبوب اکبری​ – کارشناس ارشد مسائل سیاسی و استراتژیک